۷۰۰) سوره فاطر

ان‌شاءالله به توفیق الهی از امروز تدبر در آیات سوره فاطر را در پیش خواهیم گرفت. امروز را به برخی توضیحات اولیه درباره خود سوره و اهمیت آن اختصاص می‌دهیم:

مقدمه

سوره فاطر از سوره‌هایی است که در مکه نازل شده، و از حسن بصری نقل شده که دو آیه آن (آیات «إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ … ، ۲۹» و «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ … ،۳۳ ») در مدینه نازل شده است (مجمع‌البیان، ج۸، ص۶۲۴)؛ هرچند که برخی بر این باورند که از سیاق آیات چنین مطلبی برنمی‌آید (المیزان، ج۱۷، ص۶)

این سوره علاوه بر «سوره فاطر»، به اسم «سوره ملائکه» هم شناخته می‌شود، چنانکه در برخی از کتب تفسیری، اساسا به این اسم آمده است. (مثلا تفسیر صافی، ج۴، ص۲۲۹)

تعداد آیاتش بر اساس روایات مکی و کوفی و بصری و مدنی اول ۴۵ آیه؛ و بر اساس روایات شامی و مدنی اخیر ۴۶ آیه است. [۱]

اگر شماره‌گذاری قرآن‌های عثمان طه را مقیاس قرار دهیم، محل‌های اختلاف به بیان زیر است:

آیه ۷ در روایت بصری و شامی، دو آیه است («الَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ» + «وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبير»)

آیات ۱۶-۱۷ (إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَديدٍ، وَ ما ذلِكَ عَلَى اللَّهِ بِعَزيز)، و نیز آیات ۱۹-۲۱ (وَ ما يَسْتَوِي الْأَعْمى‏ وَ الْبَصيرُ، وَ لاَ الظُّلُماتُ وَ لاَ النُّورُ، وَ لاَ الظِّلُّ وَ لاَ الْحَرُورُ)، در روایت بصری، هر کدام یک آیه است.

آیات ۲۲-۲۳ (وَ ما يَسْتَوِي الْأَحْياءُ وَ لاَ الْأَمْواتُ إِنَّ اللَّهَ يُسْمِعُ مَنْ يَشاءُ وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِي الْقُبُورِ، إِنْ أَنْتَ إِلاَّ نَذيرٌ) در روایت شامی، یک آیه است.

آیه ۴۱ در روایت بصری، دو آیه است («إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا» + «وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَكَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ كانَ حَليماً غَفُورا»)

آیه ۴۳ نیز در روایات بصری و شامی و مدنی اخیر دو آیه است («اسْتِكْباراً فِي الْأَرْضِ وَ مَكْرَ السَّيِّئِ وَ لا يَحيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِهِ فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ سُنَّتَ الْأَوَّلينَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْديلاً» + «وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْويلا»)

مجمع‌البیان، ج۸، ص۶۲۴[۲]

حدیث

۱) از پیامبر اکرم ص روایت شده است:

کسی که سوره ملائکه [= سوره فاطر] را بخواند روز قیامت سه در از درهای بهشت او را به سوی خود می‌خواند که از هر دری که می خواهی وارد شو!

مجمع‌البیان، ج۸، ص۶۲۴؛ البرهان في تفسير القرآن، ج‏۴، ص۵۳۳[۳]

أبي بن كعب عن النبي ص قال من قرأ سورة الملائكة دعته يوم القيامة ثلاثة أبواب من الجنة أن أدخل من أي الأبواب شئت.

 

۲) از امام صادق ع روایت شده است:

دو حمد با همدیگر، یعنی حمدِ سبأ و حمد فاطر [کنایه از دو سوره سبأ و فاطر، از این جهت که هر دو با تعبیر الحمدلله شروع شده‌اند] را اگر کسی در شبی بخواند مادام که در آن شب بسر می‌برد در حفظ و امان خداوند است؛ و کسی که آن دو را در روزش بخواند در آن روز امر ناخوشایندی به او نرسد، و از خیر دنیا و خیر آخرت چیزی به او داده می‌شود که بر دلش خطور نکرده و افق آرزوهایش بدان نرسیده باشد.

ثواب الأعمال، ص۱۱۰؛ أعلام الدين في صفات المؤمنين، ص۳۷۳

حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ حَدَّثَنِي الْحَسَنُ [ابْنِ الْبَطَائِنِيِّ] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنِ ابْنِ أَبِي أُذَيْنَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الحمدين [لِلْحَمْدَيْنِ‏] جَمِيعاً حَمْدِ سَبَإٍ وَ حَمْدِ فَاطِرٍ مَنْ قَرَأَهُمَا فِي لَيْلَةٍ لَمْ يَزَلْ فِي لَيْلَتِهِ فِي حِفْظِ اللَّهِ وَ كِلَاءَتِهِ فَمَنْ قَرَأَهُمَا فِي نَهَارِهِ لَمْ يُصِبْهُ فِي نَهَارِهِ مَكْرُوهٌ وَ أُعْطِيَ مِنْ خَيْرِ الدُّنْيَا وَ خَيْرِ الْآخِرَةِ مَا لَمْ يَخْطُرْ عَلَى قَلْبِهِ وَ لَمْ يَبْلُغْ مُنَاهُ.

 

غرض سوره                       

غرض اين سوره بيان اصول سه‏گانه دين است: يگانگى خداى تعالى در ربوبيت، و رسالت پیامبر، و معاد و برگشتن به سوى او؛ و بر استدلال اين سه مساله؛ و اين منظور بعد از برشمردن تعدادی از نعمت‏هاى بزرگ آسمانى و زمينى، و اشاره‌ای به تدبير متقن امر جهان به طور عام، و امر انسانها به طور خاص، انجام می‌شود.

و مقدم بر این بیان تفصیلی، اشاره‌ای اجمالی می‌کند به اینکه گشایش باب رحمت و بستن آن، و افاضه نعمت یا ندادن آن تنها به دست اوست؛ و مقدم بر این اشاره‌ای می‌کند به واسطه‌های این رحمتها و نعمتها که همان فرشتگان‌اند. (الميزان، ج‏۱۷، ص۵)

[۱] . درباره مراد از این اصطلاحات و اختلاف نظر درباره تعداد آیات قبلا در جلسه ۴۴۶ توضیحاتی ارائه شد: http://yekaye.ir/al-muzzammil-73-1-2/

[۲] . سورة فاطر مكية قال الحسن إلا آيتين «إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ» الآية «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ» الآية.

عدد آيها: ست و أربعون آية شامي و المدني الأخير و خمس في الباقين

اختلافها: سبع آيات «الَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ» بصري شامي «جَدِيدٍ» و «الْبَصِيرُ» و «النُّورُ» ثلاثهن غير البصري «مَنْ فِي الْقُبُورِ» غير شامي «أَنْ تَزُولا» بصري «تَبْدِيلًا» بصري شامي و المدني الأخير

[۳] . در تفسیر برهان این روایت را از کتاب خواص القران نقل کرده و تتمه‌ای دارد که در دو روایت دیگر هم آن تتمه را آورده است:

من (خواص القرآن): روي عن النبي (صلى الله عليه و آله) أنه قال: «من قرأ هذه السورة يريد بها ما عند الله تعالى نادته يوم القيامة ثمانية أبواب الجنة، و كل باب يقول: هلم ادخل مني إلى الجنة، فيدخل من أيها شاء، و من كتبها في قارورة، و جعلها في حجر من شاء من الناس، لم يقدر أن يقوم من مكانه حتى ينزعها من حجره، بإذن الله تعالى».

قال رسول الله (صلى الله عليه و آله): «من كتبها و تركها في قارورة خشب، و تركها في حجر من أراد من الناس بحيث لا يعلم به، لم يقدر أن يقوم حتى ينزعها».

قال الصادق (عليه السلام): «من كتبها في قارورة و أحرز ما عليها، و جعلها مع من أراد، لم يخرج من مكانه حتى يرفعها عنه، و إن تركها في حجر رجل على غفلة، لم يقدر أن يقوم من موضعه حتى يرفع عنه، بإذن الله تعالى».

Visits: 17

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

*