ترجمه
روزی که مردان و زنان منافق به کسانی که ایمان آوردند، می‌گویند: منتظر ما شوید [یا: به ما نظری افکنید] از نورتان اندکی برگیریم. گفته شود به پشت سرتان برگردید تا [از آنجا] نوری درخواست کنید. پس بین آنها دیوار بلندی زده می‌شود که آن را دروازه‌ای باشد؛ باطنش، در آن، رحمت است، و ظاهرش، از جانب آن، عذاب است.
سالروز رحلت امام خمینی، احیاگر اسلام ناب در ظلمات جاهلیت مدرن، بر همه آزادگان جهان و دوستداران و پیروان ایشان تسلیت باد
نکات ترجمه‌ای و نحوی
- «یوم» را اغلب، بدل از «یوم» در آیه قبل گرفته‌اند (یعنی مجددا دارد روز قیامت را توضیح می‌دهد؛ اعراب القران الکریم۳ /۳۱۰؛ الجدول فی اعراب القرآن۲۷ /۱۴۴) اما ابن‌عطیه گفته که می‌تواند ظرف برای عبارت «الفوز العظیم» در آیه قبل باشد (یعنی یکی از ابعاد فوز عظیم مومنان، این رسوایی منافقان است؛ به نقل از إعراب القرآن و بيانه۹ /۴۶۲).
- از نظر علامه طباطبایی، «نظر» وقتی بدون حرف اضافه متعدی شود، معنای «انتظار» و «مهلت دادن» را می‌رساند؛ وقتی با حرف اضافه «الی» بیاید به معنای «نگاه انداختن به جانب چیزی» است، و وقتی با حرف اضافه «فی» بیاید به معنای «تامل کردن» است. (الميزان۱۹ / ۱۵۶) البته ظاهرا این سخن به معنای اغلب موارد است نه صددرصد؛ و مواردی هست که «نظر» بدون حرف اضافه، به معنای «نگاه کردن» یا «تامل کردن» باشد (انْظُرُوا ماذا فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْض؛ يونس/۱۰۱)[۱]
- نقتبس: از ریشه «قبس» (= شعله آتش) و به معنای گرفتن اندکی از شعله آتش است که به صورت مجازی در مواردی مانند هدایت و علم نیز به کار می‌رود (مفردات ألفاظ القرآن/۶۵۲). در فارسی کلمه «اقتباس کردن» به معنای گرفتن مطلبی از نظرات شخص دیگر، متداول شده است.
- «التمسوا»: «التماس» به معنای طلب کردن با لمس (با دست) بوده که بعدا در مورد هرگونه طلب کردنی به کار رفته است (معجم مقاییس اللغه۵ /۲۱۰؛ الفروق فی اللغه/۲۸۴) و دلالت بر مطالبه کردن پشت سر هم دارد (مجمع‌البحرین۴ /۱۰۴) در زبان عربی سه کلمه «امر، التماس و دعا» هرسه به معنای «درخواست کردن» است که اولی از موضع بالا، دومی از موضع برابر، و سومی از موضع پایین می‌باشد.
- «سور» به دیوار بلندی گفته می‌شود که دور شهرها می‌کشیدند (مفردات ألفاظ القرآن/۴۳۴). آیه می‌فرماید: بین مومنان و منافقان دیواری کشیده می‌شود که البته دروازه‌ای دارد که مومنان درون شهری امن و در معرض رحمت قرار می‌گیرند و منافقان در بیرون آن شهر و در معرض عذاب قرار می‌گیرند. برخی از مفسران، این «سور» را همان «حجابی که «اعراف» نام دارد» (اعراف/۴۶) دانسته‌اند (تفسير الصافي۲/ ۱۹۸)[۲]و گفته شده «اعراف، آن قسمت بالای «سور» است که مشرف بر طرفین می‌باشد» (بحار الأنوار۸/ ۳۳۱)
- دو عبارت «فیه» و «من قبله» در دو جمله پایانی آیه را غالباً خبر مقدم برای کلمه بعدی‌شان («الرحمه» و «العذاب») دانسته‌اند، که همراه با کلمه بعدی‌شان روی هم «خبر» می‌باشند برای «باطنه» و «ظاهره» (اعراب القران الکریم۳ /۳۱۰)؛ که ترجمه چنین می‌شود: «باطنش، رحمت در آن است؛ و ظاهرش، عذاب از جانب آن است» ولی اغلب مترجمان، این دو عبارت (فیه و من قبله) را از قلم انداخته‌اند. اما مرجع ضمیر در هر دو می‌تواند «سور» (دیوار بلند) ویا «باب» (دروازه) باشد، که بر اساس قواعد عربی، ارجاع آن به «باب» اولویت دارد (إعراب القرآن و بيانه۹ /۴۶۳)
حدیث
۱) الْقَاسِمُ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
إِنَّ النَّاسَ يُقَسَّمُ بَيْنَهُمُ النُّورُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى قَدْرِ إِيمَانِهِمْ وَ يُقَّسَمُ [يَقْسِمُهُ] لِلْمُنَافِقِ فَيَكُونُ نُورُهُ عَلَى قَدْرِ إِبْهَامِ رِجْلِهِ الْيُسْرَى [فَيُطْفَأُ] فَيُعْطَى نُورُهُ فَيَقُولُ مَكَانَكُمْ حَتَّى أَقْتَبِسَ مِنْ نُورِكُمْ قِيلَ ارْجِعُوا وَراءَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً يَعْنِي حَيْثُ قُسِمَ النُّورُ قَالَ فَيَرْجِعُونَ فَيُضْرَبُ بَيْنَهُمُ السُّورُ قَالَ فَيُنَادُونَهُمْ مِنْ وَرَاءِ السُّورِ أَ لَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ قالُوا بَلى وَ لكِنَّكُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَكُمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ وَ ارْتَبْتُمْ وَ غَرَّتْكُمُ الْأَمانِيُّ حَتَّى جاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَ غَرَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ فَالْيَوْمَ لا يُؤْخَذُ مِنْكُمْ فِدْيَةٌ وَ لا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مَأْواكُمُ النَّارُ هِيَ مَوْلاكُمْ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ ثُمَّ قَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَمَا وَ اللَّهِ مَا قَالَ اللَّهُ لِلْيَهُودِ وَ النَّصَارَى وَ لَكِنَّهُ عَنَى أَهْلَ الْقِبْلَة
الزهد (حسین بن سعید کوفی متوفی قرن۳)، ص۹۳؛ تفسير القمي، ج۲، ص۳۵۱
امام صادق ع فرمود:
روز قيامت نور بين مردم به اندازه ايمانشان تقسيم مىگردد؛ و براى منافق هم همین طور، که نور او كه به مقدار انگشت شست پاى چپش می‌باشد، [و پس از اندکی خاموش می‌شود. آنگاه (به مؤمنين) گويد: «سر جايتان توقّف كنيد تا از نور شما بهره گيريم» گفته مىشود: «به پشت سرتان برگردید تا [از آنجا] نوری درخواست کنید»
فرمود: پس برمىگردند، كه بين ايشان ديوارى زده مىشود، از پشت ديوار فرياد زنند:
«آيا ما با شما نبوديم؟»
می‌گويند: «چرا، با ما بوديد، وليكن شما خودتان را به فتنه انداختید و مترصد بودید و در تردید به سر می‌بردید و آرزوها فریبتان داد تا وقتى كه امر خداوند آمد و فریب [= شيطان یا دنیا] شما را در مورد خداوند فریفت و مغرور ساخت، پس امروز نه از شما عوض گرفته خواهد شد و نه از كافران، جايگاه شما آتش مىباشد، كه اين آتش سرپرست شماست؛ و بد بازگشت و جايگاهى است».
سپس امام فرمود: اى ابا محمّد! به خدا سوگند! كه خداوند براى يهود و نصارا نگفته است، بلكه این در مورد اهل قبله (مسلمانان) مىباشد.[۳]
۲) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَوْذَةَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ وَ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ قَالَ:
سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ فَقَالَ:
أَنَا السُّورُ وَ عَلِيٌّ الْبَابُ وَ لَيْسَ يُؤْتَى السُّورُ إِلَّا مِنْ قِبَلِ الْبَابِ.
تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص: ۶۳۷
از رسول خدا ص درباره این سخن خداوند عز و جل (پس بین آنها دیوار بلندی زده می‌شود که آن را دروازه‌ای باشد؛ باطنش، در آن، رحمت است، و ظاهرش، از جانب آن، عذاب است) سوال شد. فرمود:
آن دیوار بلند من هستم و علی دروازه آن است و جز از جانب این دروازه نمی‌توان داخل این حصار شد.[۴]
تدبر
۱) منافق از نور مومنان برای حرکت استفاده می‌کنند، وقتی جدا شوند آنها در ظلمت خویش می‌مانند و از مومنان تقاضای درنگ می‌کنند[۵]؛ اما تنها راهش بازگشت به گذشته است که دیگر برایشان ممکن نیست.
اگر دقت شود که آخرت باطن دنیاست، این آیه به نحوی نسبت مومن و منافق در دنیا را شرح می‌دهد: منافقان مادام که خود را در میان مومنان جا می‌زنند، اگر بهره‌ای می‌برند، از فواید وجودی مومنان است (ولو با دغل‌کاری همه کارهای خوب را به اسم خود تمام کنند) اما در جایی که قرار بر جدا شدن باشد، آنگاه است که معلوم می‌شود که:
الف- آنها هیچکاره‌اند و مومنان همه‌کاره؛ (تجربه انقلاب اسلامی و مخصوصا دوران دفاع مقدس، شاهد خوبی بر این وضعیت است؛ و اگر باز این انقلاب با بحرانی مواجه شود که منافقان جدا شوند، معلوم می‌شود که چه کسانی واقعا جامعه را پیش می‌برند)
ب – بهره‌هایی که می‌توانند از مومنان ببرند فقط در دنیاست و آنجا دیگر باز می‌مانند (اگر در انقلاب اسلامی ما به موقعیت‌هایی در نظام رسیده‌اند، این موقعیتها در آنجا به فریادشان نخواهد رسید)
ج – …
۲) «نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُمْ» در آیه قبل (بحث دیروز) دیدیم نور مومن اطراف او را هم روشن می‌کند. پس نور مومن فقط برای خودش مفید نیست؛ به‌قدری منافقان از آن در دنیا استفاده کرده‌اند که، حتی در قیامت، در جایی که از مومنان متمایز می‌شود، باز منافق طمع استفاده از آن را دارد.
۳) « قيلَ ارْجِعُوا وَراءَكُمْ»: با اینکه معلوم است که دیگر امکان برگشت نیست، چرا به آنها چنین گفته می‌شود؟
الف – تا حسرتشان بیشتر شود؟! و این خودش یک عذاب مضاعف است برای آنانی که مومنان را به خاطر تقوایشان مسخره می‌کردند.
ب – تا ما در دنیا جدی بگیریم؟!
ج – …
۴) «ارْجِعُوا وَراءَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً»: چرا گرفتن نور را به «التماس» تعبیر کرد؟
الف – التماس، درخواست کردن از موضع برابر است. در روز قیامت همه واسطه‌گری‌ها کنار می‌رود مگر به اذن آشکار خدا. اگر کسی می‌خواهد از واسطه‌ها چیزی دریافت کند، باید به دنیا برگردد.
ب – التماس، معنای طلب کردن با لمس (با دست) بوده، یعنی طلب کردنی کاملا عملی و از نزدیک. نور را باید با عمل خود به دست آورند، نه با تقلب و …
ج – …
۵) «فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ» برخی از مفسران، این «سور» را همان «حجابی که «اعراف» نام دارد» (اعراف/۴۶) دانسته‌اند (تفسير الصافي۲/ ۱۹۸) و نیز گفته شده «اعراف، آن قسمت بالای «سور» است که مشرف بر طرفین می‌باشد» (بحار الأنوار۸/ ۳۳۱) اما چرا «سور» گذاشته می‌شود؟
الف – برای اینکه بالاخره مرز مومن و منافق معلوم شود. در واقع با اینکه در دنیا با هم بودند اما مرز اینها واقعا معلوم بود و این واقعیت در آنجا آشکار می‌شود.
ب – …
۶) «بِسُورٍ لَهُ بابٌ» چرا هم به دیوار اشاره کرد و هم به دروازه؟
الف – مرزی که بین مومن و منافق بوده، مرزی نبوده که نتوانند از آن عبور کنند.
ب – مرزی که بین مومن و منافق بوده، از هرجایش قابل نفوذ و عبور نیست؛ حتما از محل خاصی از آن می‌توان عبور کرد. (اینجاست که وجه تطبیق این دو بر پیامبر ص و امیرالمومنین (حدیث۲) بهتر آشکار می‌شود)
ج – …
۷) «باطِنُهُ فيهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذاب»: یک حقیقت واحد است که عده‌ای که به باطن آن راه دارند آن را رحمت می‌یابند؛ و عده‌ای که ظاهربین هستند، آن را عذاب می‌یابند؛ پس:
الف – اینکه رحمت خدا بر غضبش سبقت دارد، معنایش این نیست که کسی عذاب نمی‌شود. همان چیزی که حقیقتش رحمت است، ظاهر عذاب‌آور دارد.
ب – عذاب در گروی نسبتی است که ما با حقیقت برقرار می‌کنیم.
ج – کسی که به باطن عالم وارد نشود، در عذاب می‌ماند (روم/۷)
د – …
۸) «…فيهِ … مِنْ قِبَلِهِ» اگر این دو کلمه را نمی‌آورد باز دو جمله آخر آیه معنادار بود (چنانکه اغلب مترجمان به همین جهت اصلا این دو را ترجمه نکرده‌اند) پس چرا آورد؟
الف – اگر می‌گفت «باطنش رحمت است و ظاهرش عذاب» ممکن بود کسی برداشت کند که چیزی در باطن آن است که عامل رحمت است و چیز دیگری در ظاهر آن است که عامل عذاب است. اما آوردن این دو تعبیر، تاکیدی است بر اینکه هم رحمت و هم عذاب از خود همین امر واحد («سور» یا «باب») است.
ب – …
۹) «يَقُولُ … قيلَ …» خدا می‌توانست این درماندگی منافقان را صرفا حکایت کند، اما در قالب گفتگو حکایت کرد. استفاده از سبک گفتگو در بیان واقعیتها و ارزش‌ها، ظاهرا یکی از مولفه‌های قرآن است که ما در روش‌های آموزشی خود از آن غفلت داریم.
به علت زیاد شدن تدبرها بقیه موارد (و نیز برخی از بندهای ب و ج در تدبرهای فوق، درکانال نیامد.
۱۰) در زبان عربی اگر فقط می‌گفت «منافقون» عملا اعم از مردان و زنان منافق می‌شد (چنانکه وقتی در ادامه گفته « لِلَّذينَ آمَنُوا» فقط شامل مردان مومن نیست). پس چرا با آوردن تعبیر «الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ» بر دو دسته زن و مرد در میان منافق تاکید کرد؟
الف – شاید می‌خواهد توجه دهد که در جریان نفاق، به نقش خاص زنان هم توجه کنید. (همان طور که در آیه قبل، در خصوص توضیح جریان ایمان، به نقش خاص زنان توجه کرد)
ب – …
۱۱) تحقیر و ذلت منافق در قیامت هم با لفظ است (قیل ارجعوا …) هم با عمل (فضرب بینهم …) (قرائتی۹ /۴۶۶)
[۱] . لذا برخی مفسران هردو معنا را با هم آورده‌اند: «انتظرونا أو انظروا إلينا» (تفسير الصافي، ج۵، ص۱۳۴)
[۲] . برای بحث و نقد و ابرامی درباره این معنا، ر.ک: شرح الكافي (للمولى صالح المازندراني)، ج۱۰، ص۴۲
[۳] . درباره معنای نور دو روایت زیر هم زیبا و قابل توجه است:
۱) ابن شهر آَشوب در مقام مقایسه پیامبر اکرم با حضرت یوسف گفته است:
إِنْ كَانَ لَهُ جَمَالٌ فَلِمُحَمَّدٍ ص مَلَاحَةٌ وَ كَمَالٌ قَوْلُهُ ص كَانَ يُوسُفُ ع أَحْسَنَ وَ لَكِنَّنِي أَمْلَحُ وَ إِنْ كَانَ يُوسُفُ فِي اللَّيْلِ نُورَانِيّاً فَمُحَمَّدٌ ص فِي الدُّنْيَا وَ الْعُقْبَى نُورَانِيٌّ فَفِي الدُّنْيَا يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ وَ فِي الْعُقْبَى انْظُرُونا نَقْتَبِس
مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج۱، ص: ۲۱۸
۲) سَأَلُوهُ [امیرالمومنین] صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ عَنْ أَقْسَامِ النُّورِ فِي الْقُرْآنِ قَالَ النُّورُ الْقُرْآنُ وَ النُّورُ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ تَعَالَى وَ النُّورُ النُّورِيَّةُ وَ النُّورُ الْقَمَرُ وَ النُّورُ ضَوْءُ الْمُؤْمِنِ وَ هُوَ الْمُوَالاةُ الَّتِي يَلْبَسُ بِهَا نُوراً يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ النُّورُ فِي مَوَاضِعَ مِنَ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الْقُرْآنِ حُجَّةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى عِبَادِهِ وَ هُوَ الْمَعْصُومُ وَ لَمَّا كَلَّمَ اللَّهُ تَعَالَى ابْنَ عِمْرَانَ ع أَخْبَرَ بَنِي إِسْرَائِيلَ فَلَمْ يُصَدِّقُوهُ فَقَالَ لَهُمْ مَا الَّذِي يُصَحِّحُ ذَلِكَ عِنْدَكُمْ قَالُوا سَمَاعُهُ قَالَ فَاخْتَارُوا سَبْعِينَ رَجُلًا مِنْ خِيَارِكُمْ فَلَمَّا خَرَجُوا مَعَهُ أَوْقَفَهُمْ وَ تَقَدَّمَ فَجَعَلَ يُنَاجِي رَبَّهُ وَ يُعَظِّمُهُ فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ لَهُمْ أَ سَمِعْتُمْ قَالُوا بَلَى وَ لَكِنَّا لَا نَدْرِي أَ هُوَ كَلَامُ اللَّهِ أَمْ لَا فَلْيَظْهَرْ لَنَا حَتَّى
بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج۹۰، ص: ۲۱
نَرَاهُ فَنَشْهَدَ لَكَ عِنْدَ بَنِي إِسْرَائِيلَ فَلَمَّا قَالُوا ذَلِكَ صَعِقُوا فَمَاتُوا فَلَمَّا أَفَاقَ مُوسَى مِمَّا تَغَشَّاهُ وَ رَآهُمْ جَزِعَ وَ ظَنَّ أَنَّهُمْ إِنَّمَا أُهْلِكُوا بِذُنُوبِ بَنِي إِسْرَائِيلَ فَقَالَ يَا رَبِّ أَصْحَابِي وَ إِخْوَانِي أَنِسْتُ بِهِمْ وَ أَنِسُوا بِي وَ عَرَفْتُهُمْ وَ عَرَفُونِي- أَ تُهْلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنَّا إِنْ هِيَ إِلَّا فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِها مَنْ تَشاءُ وَ تَهْدِي مَنْ تَشاءُ أَنْتَ وَلِيُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغافِرِينَ «۱» فَقَالَ تَعَالَى عَذابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشاءُ وَ رَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ إِلَى قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتِي كانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ «۲» فَالنُّورُ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ هُوَ الْقُرْآنُ وَ مِثْلُهُ فِي سُورَةِ التَّغَابُنِ قَوْلُهُ تَعَالَى- فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنا «۳» يَعْنِي سُبْحَانَهُ الْقُرْآنَ وَ جَمِيعَ الْأَوْصِيَاءِ الْمَعْصُومِينَ حَمَلَةَ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خَزَنَتَهُ وَ تَرَاجِمَتَهُ الَّذِينَ نَعَتَهُمُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ فَقَالَ وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا «۴» وَ هُمُ الْمَنْعُوتُونَ الَّذِينَ أَنَارَ اللَّهُ بِهِمُ الْبِلَادَ وَ هَدَى بِهِمُ الْعِبَادَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِي سُورَةِ النُّورِ اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ فِيها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِي زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ «۵» إِلَى آخِرِ الْآيَةِ فَالْمِشْكَاةُ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ الْمِصْبَاحُ الْوَصِيُّ وَ الْأَوْصِيَاءُ ع وَ الزُّجَاجَةُ فَاطِمَةُ وَ الشَّجَرَةُ الْمُبَارَكَةُ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ الْكَوْكَبُ الدُّرِّيُّ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ الَّذِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا ثُمَّ قَالَ تَعَالَى يَكادُ زَيْتُها يُضِيءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ أَيْ يَنْطِقْ بِهِ نَاطِقٌ ثُمَّ قَالَ تَعَالَى- نُورٌ عَلى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ
بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج۹۰، ص: ۲۲
بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِيتاءِ الزَّكاةِ «۱» وَ هُمُ الْأَوْصِيَاءُ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِي سُورَةِ الْأَنْعَامِ فِي ذِكْرِ التَّوْرَاةِ وَ أَنَّهَا نُورٌ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتابَ الَّذِي جاءَ بِهِ مُوسى نُوراً وَ هُدىً لِلنَّاسِ «۲» وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِي سُورَةِ يُونُسَ- هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُوراً «۳» وَ مِثْلُهُ فِي سُورَةِ نُوحٍ ع قَوْلُهُ تَعَالَى وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فِيهِنَّ نُوراً «۴» وَ قَالَ سُبْحَانَهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ النُّورَ «۵» يَعْنِي اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ فِي سُورَةِ الْبَقَرَةِ اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ «۶» يَعْنِي مِنْ ظُلْمَةِ الْكُفْرِ إِلَى نُورِ الْإِيمَانِ فَسُمِّيَ الْإِيمَانُ هَاهُنَا نُوراً وَ مِثْلُهُ فِي سُورَةِ إِبْرَاهِيمَ ع لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ «۷» وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي سُورَةِ بَرَاءَةَ يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ «۸» يَعْنِي نُورَ الْإِسْلَامِ بِكُفْرِهِمْ وَ جُحُودِهِمْ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ فِي سُورَةِ النِّسَاءِ وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكُمْ نُوراً مُبِيناً «۹»- يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ «۱۰» وَ قَالَ سُبْحَانَهُ فِي سُورَةِ الْحَدِيدِ فِي ذِكْرِ الْمُؤْمِنِينَ- يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ بُشْراكُمُ الْيَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ «۱۱» وَ فِيهَا انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُمْ «۱۲» أَيْ نَمْشِي فِي ضَوْئِكُمْ وَ مِثْلُ هَذَا فِي الْقُرْآنِ كَثِير
[۴] . عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَاشِمِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْعُبَيْدِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْأَنْصَارِيُّ وَ كَانَ خَيْراً عَنْ شَرِيكٍ عَنْ الْأَعْمَشِ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنَا السُّورُ وَ عَلِيٌّ الْبَابُ.
[۵] . چنانکه مفسران از قدیم از این آیه می‌فهمیدند (مثلا کلبی، متوفی۲۴۶، به نقل بحار الأنوار۷/ ۱۶۵)
Visits: 37