ترجمه
مال و فرزندان زینت زندگانی دنیا هستند؛ و امور صالح ماندگار به لحاظ پاداش نزد پروردگارت بهتر، و آرزویی نیکوترند.
حدیث
۱) از امیرالمؤمنین ع روایت شده است:
همانا امت‌های پیش از شما هلاک نشدند مگر به خاطر اینکه به گناهان روی آوردند و خداجویان و عالمان دین آنان را نهی نکردند؛ پس مدتی در معاصی غوطه‌ور شدند و همچنان خداجویان و عالمان دین آنان را نهی نکردند تا اینکه خداوند با عقوبتی آنان را فراگرفت؛ پس امر به معروف و نهی از منکر کنید پیش از آنکه آنچه بر آنان نازل شد بر شما هم نازل شود؛ و بدانید که امر به معروف و نهی از منکر نه أجلِ انسان را جلو می‌اندازد و نه از روزی کم می‌کند؛ که همانا امر [معیشت انسانها] همانند ریزش باران، از آسمان به زمین نازل می‌گردد، برای هر کسی به اندازه‌ای که خداوند برایش افزایش یا کاهشی در جان و خانواده و مال مقدر کرده است؛ پس هنگامی که برای یکی از شما نقصانی در این امور رخ داد و دید برای برادر [ایمانی]اش اضافه‌ای مقدر شده، مبادا به فتنه بیفتد، که همانا انسان مسلمان – مادامی که دنائت و پستی‌‌ای از خود بروز نداده که اگر مطرح شود، از آن بترسد و مردمان فرومایه آن را مایه آبروریزی‌اش قرار دهند – همانند قمارباز پیروزی است که منتظرِ اولین بُردش است که بواسطه آن سودی ببرد و از بدهکاریش رهایی یابد؛
پس چنین انسان مسلمانی که از خیانت و غل و غشی بری است همواره منتظر یکی از دو خوبی است: یا دعوت‌کننده الهی [= فرشته مرگ]، که آنچه نزد خداست برای او بهتر است؛ و یا روزی گسترده‌ای از جانب خداوند، که در این حال دارای خانواده و اموال کردد و آبرویش هم محفوظ است؛
چرا که مال و فرزندان، کِشته‌ی دنیا؛ و عمل صالح، کِشته آخرت است و خداوند هردو را برای گروهی از انسانها جمع کرده و آنها را از هر دو بهره‌مند فرموده است.
الغارات، ج۱، ص۷۸-۸۱
حَدَّثَنَا مُحَمَّدٌ قَالَ: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ قَالَ: وَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ هِشَامٍ الْمُرَادِيُ قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو مَالِكٍ عُمَرُ بْنُ هِشَامٍ قَالَ: حَدَّثَنَا ثَابِتٌ أَبُو حَمْزَةَ عَنْ مُوسَى عَنْ شَهْرِ بْنِ حَوْشَبٍ : أَنَّ عَلِيّاً ع قَالَ لَهُمْ:
إِنَّهُ لَمْ يَهْلِكْ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ مِنَ الْأُمَمِ إِلَّا بِحَيْثُ مَا أَتَوْا مِنَ الْمَعَاصِي وَ لَمْ يَنْهَهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبَارُ فَلَمَّا تَمَادَوْا فِي الْمَعَاصِي وَ لَمْ يَنْهَهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَمَّهُمُ اللَّهُ بِعُقُوبَةٍ فَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ قَبْلَ أَنْ يَنْزِلَ بِكُمْ مِثْلُ الَّذِي نَزَلَ بِهِمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لَا يُقَرِّبَانِ مِنْ أَجَلٍ وَ لَا يَنْقُصَانِ مِنْ رِزْقٍ فَإِنَّ الْأَمْرَ يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ كَقَطْرِ الْمَطَرِ إِلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا قَدَّرَ اللَّهُ لَهَا مِنْ زِيَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ فِي نَفْسٍ أَوْ أَهْلٍ أَوْ مَالٍ فَإِذَا كَانَ لِأَحَدِكُمْ نُقْصَانٌ فِي ذَلِكَ وَ رَأَى لِأَخِيهِ عَفْوَةً فَلَا يَكُونَنَ لَهُ فِتْنَةً فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ مَا لَمْ يفشَ [یَغْشَ] دَنَاءَة يَظْهَرُ فَيَخْشَعُ لَهَا إِذَا ذُكِرَتْ وَ تُغْرَى بِهَا لِئَامُ النَّاسِ كَانَ كَالْيَاسِرِ الْفَالِجِ يَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزِهِ مِنْ قِدَاحِهِ يُوجِبُ لَهُ بِهَا الْمَغْنَمَ وَ يَذْهَبُ عَنْهُ بِهَا الْمَغْرَمُ
فَذَلِكَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِيءُ مِنَ الْخِيَانَةِ يَنْتَظِرُ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ إِمَّا دَاعِيَ اللَّهِ فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لَهُ وَ إِمَّا رزق [رِزْقاً] مِنَ اللَّهِ واسع [وَاسِعاً] فَإِذَا هُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ مَعَهُ حَسَبُهُ الْمَالُ وَ الْبَنُونُ حَرْثُ الدُّنْيَا وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ جَمَعَهُمَا اللَّهُ لِأَقْوَامٍ.
در تفسير القمي (ج۲، ص۳۶) روایتی از امام صادق ع بسیار شبیه این روایت امیرالمومنین ع[۱] آمده است.[۲]
۲) از رسول الله ص روایت شده است که یکبار به اصحابشان فرمودند: سپرتان را بردارید.
گفتند: آیا دشمن حمله کرده است؟
فرمودند: خیر، لکن سپری در برابر آتش جهنم بردارید!
گفتند: یا رسول الله! چگونه سپر در برابر آتش برداریم؟
فرمودند: [با گفتنِ] سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ؛ که همانا روز قیامت اینها می‌آیند در حالی که برایشان پیشقراول‌ها و پشتیبانان و نجات‌بخش‌ها و پیگیری‌کنندگانی هست؛ و اینهایند «باقیات صالحات».
و همچنین از ایشان روایت شده است که فرمودند:
اگر از شب عاجزید که سختی‌اش را تحمل کنید [= که برای نماز و عبادت شبانه برخیزید] و اگر عاجز ماندید از اینکه به جهاد با دشمن بروید، از گفتن سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ عاجز نمانید که اینها «باقیات صالحات» اند و اینها را بگویید.
تفسير العياشي، ج۲، ص۳۲۷؛
الأصول الستة عشر، ص۱۲۶[۳]؛
مجمع البيان، ج۶، ص۷۳۱[۴]؛
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص۱۱[۵]
عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: خُذُوا جُنَنَكُمْ!
قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ عَدُوٌّ حَضَرَ؟
فَقَالَ لَا وَ لَكِنْ خُذُوا جُنَنَكُمْ مِنَ النَّارِ!
فَقَالُوا بِمَ نَأخُذ [وَ مَا] جُنَنُنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ مِنَ النَّارِ؟
قَالَ: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ فَإِنَّهُنَّ يَأْتِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَهُنَّ مُقَدِّمَاتٌ وَ مُؤَخِّرَاتٌ وَ مُنْجِيَاتٌ وَ مُعَقِّبَاتٌ وَ هُنَّ الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَات…[۶]
مجمع البيان، ج۶، ص۷۳۱
روي عن النبي ص أنه قال إن عجزتم عن الليل أن تكابدوه و عن العدو أن تجاهدوه فلا تعجزوا عن قول سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أكبر فإنهن من الباقيات الصالحات فقولوها.[۷]
و در روایات نبوی آثار فراوانی برای اینکه انسان بعد از هر نماز ۳۰ بار ذکر تسبیحات اربعه را بگوید تاکید شده، و این را «الباقیات الصالحات» معرفی کرده‌اند (ثواب الأعمال ، ص۱۱-۱۲[۸]؛ معاني الأخبار، ص۳۲۴[۹]؛ جامع الأخبار (للشعيري)، ص۵۴[۱۰])
۳) از امام صادق ع روایت شده است:
مال و فرزندان زینت زندگانی دنیا هستند و هشت رکعت نماز در آخر شب و نماز [شفع و] وتر زینت آخرت است و خداوند عز و جل این دو را برای گروهی جمع کرده است.
معاني الأخبار، ص۳۲۴؛
تهذيب الأحكام، ج۲، ص۱۲۰؛
تفسير العياشي، ج۲، ص۳۲۷؛
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص۴۱[۱۱]
حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ الْمُؤَدِّبُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَصْبَهَانِيِّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ شَيْخٌ مِنْ أَهْلِ الرَّيِّ قَالَ حَدَّثَنَا مَنْصُورُ بْنُ الْعَبَّاسِ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ النَّضْرِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ النَّضْرِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ:
الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ ثَمَانُ رَكَعَاتٍ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ وَ الْوَتْرُ زِينَةُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ يَجْمَعُهُمَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَقْوَامٍ.[۱۲]
۴) محمد بن اسماعیل جعفی می‌گوید همراه با عمویم، حُصَین بن عبدالرحمن، بر امام صادق ع وارد شدیم. بعد از سلام و علیک، حضرت به عمویم فرمود: این که همراهت است کیست؟
گفت: پسر برادرم اسماعیل است.
فرمود: خدا اسماعیل را رحمت کند و از گناهانش درگذرد. بعد از او چه می‌کنید؟!
گفت: الحمدلله، مادامی که خداوند ما را بر مودت و دوستی شما پایدار بدارد، همگی خوبیم.
فرمود: حُصَین! مبادا مودت و دوستی ما را ناچیز بشماری! که همانا آن از «باقیات صالحات» است.
گفت: آن را ناچیز نشمرده‌ام و خدا را بر آن سپاس می‌گویم؛
[چرا که امامان ع فرموده‌اند: هرکس که می‌خواهد حمد بگوید، بگوید الحمدلله بر اولین نعمت. گفته شد: اولین نعمت چیست؟ فرمودند: ولایت ما اهل بیت ع.]
فضائل أمير المؤمنين عليه السلام (ابن‌عقدة)، ص۱۹۶؛ الإختصاص (للمفید)، ص۸۶[۱۳]؛ مجمع البيان، ج۶، ص۷۳۱؛ تأويل الآيات الظاهرة، ص۲۹۰
أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ [= ابن عقدة]، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النُّعْمَانِ بنِ عُمَرَ الْجُعْفِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْجُعْفِيُّ قَالَ:
دَخَلْتُ أَنَا وَ عَمِّي الْحُصَيْنُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَسَلَّمَ عَلَيْهِ فَرَدَّ عَلَيْهِ السَّلَامَ وَ أَدْنَاهُ وَ قَالَ ابْنُ مَنْ هَذَا مَعَكَ؟ قَالَ ابْنُ أَخِي إِسْمَاعِيلَ. قَالَ رَحِمَ اللَّهُ إِسْمَاعِيلَ وَ تَجَاوَزَ عَنْ سَيِّئِ عَمَلِهِ. كَيْفَ تُخلِفُوهُ [مُخَلِّفُوهُ]؟ قَالَ نَحْنُ جَمِيعاً بِخَيْرٍ مَا أَبْقَى اللَّهُ لَنَا مَوَدَّتَكُمْ. قَالَ يَا حُصَيْنُ لَا تَسْتَصْغِرَنَّ مَوَدَّتَنَا فَإِنَّهَا مِنَ الْبَاقِيَاتِ الصَّالِحَاتِ فَقَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَسْتَصْغِرُهَا وَ لَكِنْ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَيْهَا [لِقَوْلِهِمْ ع مَنْ حَمِدَ فَلْيَقُلْ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى أَوَّلِ النِّعَمِ قِيلَ وَ مَا أَوَّلُ النِّعَمِ قَالَ وَلَايَتُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ].
توجه
فراز پایانی که داخل کروشه قرار داده شده، تنها در کتاب «تأویل الایات الظاهرة» آمده است؛
همچنین در غرر الأخبار (دیلمی م۸۴۱)، ص۱۸۱ از امام صادق ع این آیه را ناظر به ائمه علیهم‌السلام دانسته‌اند:
أبو بصير، عن أبي عبد اللّه عليه السّلام في قوله تعالى: «وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً»، قال: «هم الأئمّة عليهم السّلام».[۱۴]
۵) حدیثی طولانی از پیامبر اکرم ص خطاب به ابن‌مسعود روایت شده است که فرازهایی از آن قبلا گذشت.[۱۵] در فرازی از این حدیث آمده است:
ابن‌مسعود! مبادا مهربانی و دلسوزی بر اهل و عیالت تو را به ورود در معاصی و محرمات بکشاند که همانا خداوند متعال می‌فرماید «روزی که مال و فرزندان نفعی نبخشد؛ مگر کسی که با قلبی سلیم آمده باشد» (شعراء/۸۸-۸۹) و بر تو باد یاد خداوند و عمل صالح، که خداوند متعال می‌فرماید «وباقیات صالحات به لحاظ پاداش نزد پروردگارت بهتر، و آرزویی نیکوترند.»
مكارم الأخلاق، ص۴۵۷
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ خَمْسَةُ رَهْطٍ مِنْ أَصْحَابِنَا يَوْماً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ قَدْ أَصَابَتْنَا مَجَاعَةٌ شَدِيدَةٌ وَ لَمْ يَكُنْ رِزْقُنَا مُنْذُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ إِلَّا الْمَاءَ وَ اللَّبَنَ وَ وَرَقَ الشَّجَرِ فَقُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ إِلَى مَتَى نَحْنُ عَلَى هَذِهِ الْمَجَاعَةِ الشَّدِيدَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص …
يَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَحْمِلَنَّكَ الشَّفَقَةُ عَلَى أَهْلِكَ وَ وُلْدِكَ عَلَى الدُّخُولِ فِي الْمَعَاصِي وَ الْحَرَامِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ «يَوْمَ لا يَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ» وَ عَلَيْكَ بِذِكْرِ اللَّهِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ «وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلاً».
این روایات هم مرتبط است که برای رعایت اختصار در کانال نگذاشتم
۶) مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۵، ص۱۱۵
الْقُطْبُ الرَّاوَنْدِيُّ فِي لُبِّ اللُّبَابِ، عَنِ النَّبِيِّ ص أَنَّهُ قَالَ: رَحِمَ اللَّهُ أَبَا الْبَنَاتِ الْبَنَاتُ مُبَارَكَاتٌ مُحَبَّبَاتٌ وَ الْبَنُونَ مُبَشَّرَاتٌ وَ هُنَّ الْباقِياتُ الصَّالِحات
۷) روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج۲، ص۴۲۹
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ مَا قَدَّمَ وَ يَقُولُ بَنُو آدَمَ مَا خَلَّفَ.
۸)روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج۲، ص۴۳۰
وَ قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا لِي لَا أُحِبُّ الْمَوْتَ قَالَ هَلْ لَكَ مَالٌ قَالَ نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ قَدِّمِ الْمَالَ فَإِنَّ قَلْبَ الرَّجُلِ مَعَ مَالِهِ إِنْ قَدَّمَهُ أَحَبَّ أَنْ يَلْحَقَهُ وَ إِنْ خَلَّفَهُ أَحَبَّ أَنْ يَتَخَلَّفَ مَعَهُ.
۹) الكافي، ج۲، ص۱۴۰
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيُّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اللَّهُمَّ ارْزُقْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ مَنْ أَحَبَّ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْعَفَافَ وَ الْكَفَافَ وَ ارْزُقْ مَنْ أَبْغَضَ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْمَالَ وَ الْوَلَدَ.
تدبر
۱) «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلاً»
ابتدای این سوره خداوند متعال تذکر داد که آنچه در زمین است زینت زمین است [نه زینت شما] وبرای شما تنها و تنها مایه امتحان است. سپس حکایت اصحاب کهف را بیان کرد که چگونه زمین و زمان کاملا به دست خداست و اگر بخواهد برای مومنان، در عرض یک خوابیدن و بیدار شدن، بساط حکومت چنان ظالم جباری را جمع می‌کند. آنگاه در چند آیه به جهنمیان هشدار، و به بهشتیان بشارت‌هایی داد و در فراز بعدی حکایت دلدادگی یک نفر به دنیا و مغرور شدن و ناکام ماندن وی را اشاره کرد و در آیه قبل تمثیلی درباره ناپایداری و گذران بودن زندگی دنیا مطرح فرمود.
اینک در این آیه تذکر می‌دهد که مال و فرزند – که آن فرد مغرور بدان فخرفروشی می‌کرد – زینت زندگانی دنیاست؛ یعنی زینتی در زمین، که گذران و ناپایدار است؛ و آنچه باقی می‌ماند باقیات صالحاتی است که هم پاداش بهتری نزد خداوند دارد و هم ارزش آن را دارد که آرزویش را در سر بپروراند.
۲) «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا»
اگر مال و فرزندان زینت زندگی دنیاست؛ و زندگی دنیا امری گذران است که نباید بدان دل بست، پس نباید به مال و فرزند دل بست.
تذکر اخلاقی
دل نسبتن به مال و فرزند، غیر از بی‌توجهی و کناره‌گیری از مال و فرزند است. در احادیث مختلف، هم مال و ثروت، یار خوبی برای کسی که آخرت را بخواهد معرفی شده (جلسه۶۲۱، حدیث۴ http://yekaye.ir/al-kahf-18-40/ ) و هم فرزند صالح از نشانه‌های سعادت انسان قلمداد شده، که حتی می‌تواند چنان باقیات صالحاتی شود که بعد از مرگ، عذاب را از انسان دفع کند (الكافي، ج۶، ص۳-۴)[۱۶]
مهم این است که بدانیم که در بسیاری از موارد، مال و فرزند مایه آزمون و امتحان انسان قرار می‌گیرد و دل نسبتن به مال و فرزند بدین معناست که هرجا انسان در موقعیتی قرار گرفت که یک سو بهره‌مندی از اموال و رعایت دلخواه اهل و عیال بود و سوی دیگر رعایت وظایف اخلاقی و دستورات الهی، دومی را تحت‌الشعاع اولی قرار ندهد؛ و ذره‌ای از وظایف خویش غفلت نورزد.
۳) «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا»
اگر
مال و فرزندان زینت زندگانی دنیاست؛
و حکایت زندگانی دنیا همان گرفتار شدن در زمین است (اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ أَ رَضيتُمْ بِالْحَياةِ الدُّنْيا مِنَ الْآخِرَةِ؛ توبه/۳۸)؛
و زینت زمین را خداوند مایه ابتلا و امتحان قرار داده است (عَلَى الْأَرْضِ زينَةً لَها لِنَبْلُوَهُم؛ کهف/۷)،
پس،
مال و فرزندان هم مایه ابتلا و فتنه انسان می‌باشد (انَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ؛ انفال/۲۸ و تغابن/۱۵)
۴) «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلاً»
به جای دل بستن به مال و فرزندان، خداوند از ما می‌خواهد به باقیات صالحات دل ببندیم (خَيْرٌ أَمَلاً) که پاداش بهتری هم در جوار خداوند انتظارمان خواهد بود (خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً)
درباره اینکه «باقیات صالحات» چیست، مطالب متعددی گفته شده است، از جمله:
الف. یاد خداوند بویژه توجه به منزه بودن او، همه خوبیها را از او شمردن، هر معبودی جز او را کنار گذاشتن، و او را برتر از هر وصفی دانستن؛ یعنی مداومت بر ذکر سبحان‌الله و الحمدلله و لاإله‌إالاالله و الله‌اکبر. (حدیث۲)
ب. نماز (حدیث امام صادق ع در تفسير العياشي، ج۲، ص۳۲۷[۱۷] و مجمع البيان، ج۶، ص۷۳۱)[۱۸] بویژه نماز شب (حدیث۳)
ج. ولایت اهل بیت ع (حدیث۴)
د. عمل صالح (حدیث۵) و در واقع، جمیع طاعات و حسنات (ابن‌عباس و قتاده، مجمع‌البیان، ج۶، ص۷۳۱)
ه. …
چنانکه برخی مفسران تذکر داده‌اند اینها فقط بیان مصادیقی از باقیات صالحات‌اند (المیزان، ج۱۳، ص۳۱۹) و ووجه جمع همه اینها آن است که در افق دنیا و زندگی زمینی انسان خلاصه نمی‌شوند؛ یعنی هر چیزی که بتواند انسان را از افق دنیا بالاتر ببرد و تا آخرت برای انسان بماند می‌تواند باقیات صالحات محسوب شود.
ظاهرا به همین جهت است که در فرهنگ جوامع اسلامی، به هر خیری که از انسان باقی بماند مانند: فرزند صالح، موقوفات و صدقات جاریه، و … تعبیر باقیات صالحات به کار می‌رود؛ یعنی انسان می‌تواند کاری کند که همان مال و فرزندش هم – که در این آیه ظاهرا نقطه مقابل باقیات صالحات است – خود، مصداق باقیات صالحات قرار گیرند.
۵) «الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلاً»
چرا برای «ثواب» «عند ربک» را آورد و نفرمود «خیر ثواباً» ولی برای «أمل» «عند ربک را نیاورد»؟
الف. ارزش كارهاى نيك را همه نمىدانند. بيشتر مردم خير و ارزش را در كاميابىهاى مادّى مىپندارند. (تفسير نور، ج۷، ص۱۷۹)
ب. چون یکبار آوردن آن کفایت می‌کند و وقتی دو عبارت این‌چنین پشت سر هم می‌آید، ذهن خود به خود این عبارت را برای دومی هم در نظر می‌گیرد.
ج. ثواب و پاداشی که بر باقیات صالحات مترتب می‌شود، در افق دنیا غالبا درک نمی‌شود و دست‌یابی به آن در گروی این است که انسان در موقعیت «عند ربک» قرار گیرد (که برای اغلب آدمیان، این بعد از مرگ است) اما آرزو و چیزی را مایه امید دانستن، چیزی است که در همین وضعیت فعلی برای همگان بسادگی محقق می‌شود.
د. …
۶) «الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلاً»
چرا علاوه بر «ثواب بهتر بودن» تعبیر «خیرٌ أملا» را هم مطرح کرد (لازم به ذکر است که عین این عبارت در آیه۷۶ سوره مریم آمده و فقط به جای «أملا» تعبیر «مردّا: بازگشتگاه» به کار رفته است: وَ يَزيدُ اللَّهُ الَّذينَ اهْتَدَوْا هُدىً وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ مَرَدًّا)؟
الف. تنها به پاداش فكر نكنيم، بلکه به آيندهى پايدار هم بينديشيم. (تفسير نور، ج۷، ص۱۷۹)
ب. در ارشاد و تربيت، از آرزوها و اميدهاى مردم استفاده كنيم. (تفسير نور، ج۷، ص۱۷۹)
ج. علاوه بر پاداش، که در آخرت دریافت می‌کنیم، در همین دنیا هم با امید و آرزویی خوشایند زندگی را بگذرانیم.
د. …
۷) «الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً»
در پيشگاه خداوند، هيچ عمل صالحى محو نمىشود و پاداشها تضمين شده است.
این را در کانال نگذاشتم
۸) «الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلاً»
اگر تعبیر این آیه را با تعبیری که در آیه ۴۴ گذشت (هُنالِكَ الْوَلايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَيْرٌ ثَواباً وَ خَيْرٌ عُقْباً) گذشت مقایسه کنیم؛ آنگاه:
الف. خداوند خودش پاداش است، اما باقیات صالحات پاداشی نزد خداوند دارند.
ب. خداوند بهترین سرانجام است، اما باقیات صالحات بهترین چیز برای امید بستن هستند.
۹) حکایت
مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج۳، ص۳۳-۳۴۴
أَبُو الْقَاسِمِ الْقُشَيْرِيُّ فِي كِتَابِهِ قَالَ بَعْضُهُمْ انْقَطَعْتُ فِي الْبَادِيَةِ عَنِ الْقَافِلَةِ فَوَجَدْتُ امْرَأَةً فَقُلْتُ لَهَا مَنْ أَنْتِ فَقَالَتْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهَا فَقُلْتُ مَا تَصْنَعِينَ هَاهُنَا قَالَتْ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ مُضِلٍّ فَقُلْتُ أَ مِنَ الْجِنِّ أَنْتِ أَمْ مِنَ الْإِنْسِ قَالَتْ يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ فَقُلْتُ مِنْ أَيْنَ أَقْبَلْتِ قَالَتْ يُنادَوْنَ مِنْ مَكانٍ بَعِيدٍ فَقُلْتُ أَيْنَ تَقْصُدِينَ قَالَتْ وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ فَقُلْتُ مَتَى انْقَطَعْتِ قَالَتْ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ فَقُلْتُ أَ تَشْتَهِينَ طَعَاماً فَقَالَتْ وَ ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا يَأْكُلُونَ الطَّعامَ فَأَطْعَمْتُهَا ثُمَّ قُلْتُ هَرْوِلِي وَ تَعَجَّلِي قَالَتْ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها فَقُلْتُ أُرْدِفُكِ فَقَالَتْ لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا فَنَزَلْتُ فَأَرْكَبْتُهَا فَقَالَتْ سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا فَلَمَّا أَدْرَكْنَا الْقَافِلَةَ قُلْتُ لَهَا أَ لَكِ أَحَدٌ فِيهَا قَالَتْ يا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ يا يَحْيى خُذِ الْكِتابَ يا مُوسى إِنِّي أَنَا اللَّهُ فَصِحْتُ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ فَإِذَا بِأَرْبَعَةِ شَبَابٍ مُتَوَجِّهِينَ نَحْوَهَا فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ مِنْكِ قَالَتْ الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا فَلَمَّا أَتَوْهَا فَقَالَتْ يا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ فَكَافَوْنِي بِأَشْيَاءَ فَقَالَتْ وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ فَزَادُوا عَلَيَّ فَسَأَلْتُهُمْ عَنْهَا فَقَالُوا هَذِهِ أُمُّنَاً فِضَّةُ جَارِيَةُ الزَّهْرَاءِ ع مَا تَكَلَّمَتْ مُنْذُ عِشْرِينَ سَنَةً إِلَّا بِالْقُرْآنِ.
[۱] . همچنین این عبارت که در تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص۱۵۴ آمده، ظاهرا از همین خطبه اخذ شده است؛ که:
الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ حَرْثُ الْآخِرَة
[۲] . حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ أَيُّهَا النَّاسُ آمروا [اومُرُوا] بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ فَإِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لَمْ يُقَرِّبَا أَجَلًا وَ لَمْ يُبَاعِدَا رِزْقاً فَإِنَّ الْأَمْرَ يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ كَقَطْرِ الْمَطَرِ فِي كُلِّ يَوْمٍ إِلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا قَدَّرَ اللَّهُ لَهَا مِنْ زِيَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ فِي أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ نَفْسٍ وَ إِذَا أَصَابَ أَحَدَكُمْ مُصِيبَةٌ فِي مَالٍ أَوْ نَفْسٍ وَ رَأَى عِنْدَ أَخِيهِ عَفْوَةً فَلَا يَكُونَنَّ لَهُ فِتْنَةً فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ مَا لَمْ يَغْشَ دَنَاءَةً تَظْهَرُ وَ يَخْشَعُ لَهَا إِذَا ذُكِرَتْ وَ يُغْرَى بِهَا لِئَامُ النَّاسِ كَالْيَاسِرِ الْفَالِجِ الَّذِي يَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزٍ مِنْ قِدَاحِهِ يُوجِبُ لَهُ بِهَا الْمَغْنَمَ وَ يُدْفَعُ عَنْهُ الْمَغْرَمُ كَذَلِكَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِيءُ مِنَ الْخِيَانَةِ وَ الْكَذِبِ يَنْتَظِرُ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ إِمَّا دَاعِياً مِنَ اللَّهِ فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لَهُ وَ إِمَّا رِزْقاً مِنَ اللَّهِ فَهُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ مَعَهُ دِينُهُ وَ حَسَبُهُ وَ الْمَالُ وَ الْبَنُونَ وَ هُوَ حَرْثُ الدُّنْيَا وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ يَجْمَعُهُمَا اللَّهُ لِأَقْوَامٍ.
[۳] . عن ثعلبة بن ميمون و لا اعلمه الا عن عبد الاعلى مولى ال سام قال سمعت ابا عبد اللّه (ع) يقول التفت رسول اللّه ص الى اصحابه فقال اتخذوا جننا قالوا يا رسول اللّه من عدو قد اضلنا قال لا و لكن من النار قالوا سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الا اللّه و اللّه اكبر قال فانهن المعقبات المنجيات و المقدمات و هن عند اللّه الْباقِياتُ الصَّالِحات
[۴] مرحوم طبرسی این را از اهل سنت به صورت «روى أنس بن مالك عن النبي ص أنه قال لجلسائه..» روایت می‌کند سپس می‌فرماید که در منابع شیعه این افزوده‌ای هم دارد و مطلب پاورقی بعدی را از امام صادق ع ازقول خود رسول الله می‌آورد بدین عبارت:
و رواه أصحابنا عن أبي عبد الله (ع) عن آبائه عن النبي ص ثم قال و لذكر الله أكبر قال ذكر الله عند ما أحل أو حرم.
[۵] . حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ قَالَ حَدَّثَنِي سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْتَفَتَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ اتَّخِذُوا جُنَناً فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ مِنْ عَدُوٍّ قَدْ أَظَلَّنَا فَقَالَ لَا وَ لَكِنْ مِنَ النَّارِ قُولُوا سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ.
و در ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص۸و۱۱ این طور هم روایت شده است:
حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ،
و أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَكْثِرُوا مِنْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ فَإِنَّهُنَّ يَأْتِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَهُنَّ مُقَدِّمَاتٌ وَ مُؤَخِّرَاتٌ وَ مُعَقِّبَاتٌ وَ هُنَّ الْباقِياتُ الصَّالِحات
[۶] . ثم قال أبو عبد الله ع «وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ» قال: ذكر الله عند ما أحل أو حرم و شبه هذا و مؤخرات.
[۷] . در فضیلت این اذکار روایات فراوان است. به این سه روایت هم توجه کنید:
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَكْثِرُوا مِنْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ فَإِنَّهُنَ الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ وَ مَنْ دَعَا فَخَتَمَ دُعَاءَهُ بِقَوْلِ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ أُجِيبَتْ دَعْوَتُهُ وَ مَنْ قَالَ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعَ مَرَّاتٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى كُلِّ نِعْمَةٍ كَانَتْ أَوْ هِيَ كَائِنَةٌ فَقَدْ أَدَّى شُكْرَ مَا مَضَى وَ شُكْرَ مَا بَقِي. (أعلام الدين في صفات المؤمنين، ص۳۵۸)
قَالَ النَّبِيُّ ص أَ لَا أُعَلِّمُكُمْ خَمْسَ كَلِمَاتٍ خَفِيفَاتٍ عَلَى اللِّسَانِ ثَقِيلَاتٍ فِي الْمِيزَانِ يَرْضَيْنَ الرَّحْمَنَ وَ يَطْرُدْنَ الشَّيْطَانَ وَ هُنَّ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ وَ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ وَ هُنَّ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ ص قُولُوا سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ وَ قَالَ ع خَمْسٌ بَخْ بَخْ لَهُنَّ مَا أَثْقَلَهُنَّ فِي الْمِيزَانِ. (عدة الداعي و نجاح الساعي، ص۲۶۳)
قَالَ أَبُو ذَرٍّ أَوْصَانِي رَسُولُ اللَّهِ ص بِسَبْعِ خِصَالٍ حُبِّ الْمَسَاكِينِ وَ الدُّنُوِّ مِنْهُمْ وَ هِجْرَانِ الْأَغْنِيَاءِ وَ أَنْ أَصِلَ رَحِمِي وَ أَنْ لَا أَتَكَلَّمَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ أَنْ لَا أَخَافَ فِي اللَّهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ وَ أَنْ أَنْظُرَ إِلَى مَنْ هُوَ دُونِي وَ لَا أَنْظُرَ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقِي وَ أَنْ أُكْثِرَ مِنْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ فَإِنَّهُنَّ الْباقِياتُ الصَّالِحات (إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج۱، ص۷۴)
اینکه تسبیحات اربعه از الباقیات الصالحات است در حدیث۱ جلسه۵۶۵ نیز گذشت: http://yekaye.ir/al-lail-92-5/
[۸] . حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ لِأَصْحَابِهِ ذَاتَ يَوْمٍ أَ رَأَيْتُمْ لَوْ جَمَعْتُمْ مَا عِنْدَكُمْ مِنَ الثِّيَابِ وَ الْآنِيَةِ ثُمَّ وَضَعْتُمْ بَعْضَهُ عَلَى بَعْضٍ أَ كُنْتُمْ تَرَوْنَهُ تَبْلُغُ السَّمَاءَ قَالُوا لَا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيْءٍ أَصْلُهُ فِي الْأَرْضِ وَ فَرْعُهُ فِي السَّمَاءِ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ يَقُولُ أَحَدُكُمْ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاةِ الْفَرِيضَةِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ ثَلَاثِينَ مَرَّةً فَإِنَّ أَصْلَهُنَّ فِي الْأَرْضِ وَ فَرْعَهُنَّ فِي السَّمَاءِ وَ هُنَّ يَدْفَعْنَ الْهَدْمَ وَ الْحَرَقَ وَ الْغَرَقَ وَ التَّرَدِّيَ فِي الْبِئْرِ وَ أَكْلَ السَّبُعِ وَ مِيتَةَ السَّوْءِ وَ الْبَلِيَّةَ الَّتِي تَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ عَلَى الْعَبْدِ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ هُنَّ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ.
[۹] . حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِأَصْحَابِهِ ذَاتَ يَوْمٍ أَ تَرَوْنَ لَوْ جَمَعْتُمْ مَا عِنْدَكُمْ مِنَ الْآنِيَةِ وَ الْمَتَاعِ أَ كُنْتُمْ تَرَوْنَهُ يَبْلُغُ السَّمَاءَ قَالُوا لَا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَ فَلَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيْءٍ أَصْلُهُ فِي الْأَرْضِ وَ فَرْعُهُ فِي السَّمَاءِ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ يَقُولُ أَحَدُكُمْ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ الْفَرِيضَةِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ ثَلَاثِينَ مَرَّةً فَإِنَّ أَصْلَهُنَّ فِي الْأَرْضِ وَ فَرْعَهُنَّ فِي السَّمَاءِ وَ هُنَّ يَدْفَعْنَ الْحَرَقَ وَ الْغَرَقَ وَ الْهَدْمَ وَ التَّرَدِّيَ فِي الْبِئْرِ وَ مِيتَةَ السَّوْءِ وَ هُنَّ الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ.
[۱۰] . عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ لِأَصْحَابِهِ ذَاتَ يَوْمٍ أَ رَأَيْتُمْ لَوْ جَمَعْتُمْ مَا عِنْدَكُمْ مِنَ الثِّيَابِ وَ الْآنِيَةِ ثُمَّ وَضَعْتُمْ بَعْضَهُ عَلَى بَعْضٍ أَ كُنْتُمْ تَرَوْنَهُ يَبْلُغُ السَّمَاءَ قَالُوا لَا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ ص أَ فَلَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيْءٍ أَصْلُهُ فِي الْأَرْضِ وَ فَرْعُهُ فِي السَّمَاءِ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ يَقُولُ أَحَدُكُمْ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاةِ الْفَرِيضَةِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ ثَلَاثِينَ مَرَّةً فَإِنَّ أَصْلَهُنَّ فِي الْأَرْضِ وَ فَرْعَهُنَّ فِي السَّمَاءِ وَ هُنَّ يَدْفَعْنَ الْهَدْمَ وَ الْحَرَقَ وَ الْغَرَقَ وَ التَّرَدِّيَ فِي الْبِئْرِ وَ أَكْلَ السَّبُعِ وَ مِيتَةَ السَّوْءِ وَ الْبَلِيَّةَ الَّتِي تَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ عَلَى الْعَبْدِ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ هُنَّ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ.
[۱۱] . این حدیث در سه منبع اخیر فاقد جمله آخر (قَدْ يَجْمَعُهُمَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَقْوَامٍ) می‌باشد. ضمنا سند حدیث در ثواب الاعمال چنین است «حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عُمَرَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع» اما در تهذیب و تفسیر عیاشی به ترتیب چنین است «عَنْهُ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عُمَرَ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع» و «عن محمد بن عمرو عمن حدثه عن أبي عبد الله ع» که بدین ترتیب معلوم می‌شود سند عیاشی و شیخ صدوق نیز یکی بوده است
[۱۲] . درباره اینکه مقصود از الباقیات الصالحات، نماز شب است این دو روایت هم وارد شده است:
روي أبي عبد الله (ع) أن من الباقيات الصالحات القيام بالليل لصلاة الليل (مجمع البيان، ج۶، ص۷۳۱)
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ قَوْلَهُ تَعَالَى «وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ» هِيَ الْقِيَامُ آخِرَ اللَّيْلِ لِصَلَاةِ اللَّيْلِ وَ الدُّعَاءُ فِي الْأَسْحَارِ. (فقه القرآن (راوندی)، ج۱، ص۱۲۹)
[۱۳] . سند و عبارات شیخ مفید اندک تفاوتی هست: أَبُو غَالِبٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الزُّرَارِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ سَعِيدٍ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ فَضْلِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ عَمْرٍو الْجُعْفِيِّ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْجُعْفِيُّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ عَمِّي الْحُصَيْنُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَأَدْنَاهُ وَ قَالَ ابْنُ مَنْ هَذَا مَعَكَ قَالَ ابْنُ أَخِي إِسْمَاعِيلَ فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ إِسْمَاعِيلَ وَ تَجَاوَزَ عَنْهُ سَيِّئَ عَمَلِهِ كَيْفَ خَلَّفْتُمُوهُ قَالَ بِخَيْرٍ مَا آتَاهُ اللَّهُ لَنَا مِنْ مَوَدَّتِكُمْ فَقَالَ يَا حُصَيْنُ لَا تَسْتَصْغِرُوا مَوَدَّتَنَا فَإِنَّهَا مِنَ الْبَاقِيَاتِ الصَّالِحَاتِ قَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا اسْتَصْغَرْتُهَا وَ لَكِنْ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَيْهَا
[۱۴] . همچنین در نهج البيان عن كشف معانى القرآن (شیبانی، قرن۷)، ج۳، ص۲۷۹-۲۸۰ آمده است: روي عن أبي جعفر و أبي عبد اللّه عليهما السّلام أنّ (الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ) هي ولاية محمّد و عليّ و فاطمة و الحسن و الحسين و الأئمّة من ولد الحسين عليهم السّلام.
[۱۵] . عبارت اول حدیث فوق در جلسه۶۸، حدیث۱ http://yekaye.ir/nuh-071-21/ و فرازهای دیگری از این حدیث در جلسه۷۷، حدیث۲ http://yekaye.ir/al-hadeed-057-14/ و جلسه۱۳۶، حدیث۱ http://yekaye.ir/al-qiyamah-075-02/ و جلسه ۱۵۸، حدیث۱ http://yekaye.ir/al-jathiyah-045-23/ و جلسه۱۶۲، حدیث۲ http://yekaye.ir/al-isra-017-018/ و جلسه۵۷۹، حدیث۱ http://yekaye.ir/al-lail-92-19/ و جلسه۵۸۹، حدیث۲ http://yekaye.ir/al-kahf-18-8/ و جلسه ۶۰۹، حدیث۲ http://yekaye.ir/al-kahf-18-28/ گذشت.
[۱۶] . عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ مُرْسَلًا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ الْوَلَدُ الصَّالِحُ.
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ شَرِيفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِي قُرَّةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَرَّ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ ع بِقَبْرٍ يُعَذَّبُ صَاحِبُهُ ثُمَّ مَرَّ بِهِ مِنْ قَابِلٍ فَإِذَا هُوَ لَا يُعَذَّبُ فَقَالَ يَا رَبِّ مَرَرْتُ بِهَذَا الْقَبْرِ عَامَ أَوَّلَ فَكَانَ يُعَذَّبُ وَ مَرَرْتُ بِهِ الْعَامَ فَإِذَا هُوَ لَيْسَ يُعَذَّبُ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنَّهُ أَدْرَكَ لَهُ وَلَدٌ صَالِحٌ فَأَصْلَحَ طَرِيقاً وَ آوَى يَتِيماً فَلِهَذَا غَفَرْتُ لَهُ بِمَا فَعَلَ ابْنُهُ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِيرَاثُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَلَدٌ يَعْبُدُهُ مِنْ بَعْدِهِ ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع آيَةَ زَكَرِيَّا ع رَبِّ فَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا. يَرِثُنِي وَ يَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَ اجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا
[۱۷] . عَنْ إِدْرِيسَ الْقُمِّيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ فَقَالَ هِيَ الصَّلَاةُ فَحَافِظُوا عَلَيْهَا وَ قَالَ لَا تُصَلِّ الظُّهْرَ أَبَداً حَتَّى تَزُولَ الشَّمْس
[۱۸] . و قيل هي الصلوات الخمس عن ابن مسعود و سعيد بن جبير و مسروق و النخعي و روي ذلك عن أبي عبد الله (ع)
بازدیدها: ۵۰۷