ترجمه
و این حتما در کتابهای پیشینیان نیز هست.
حدیث
۱) از امام باقر ع سوال شد که آیا ولایت را جبرئیل زا نزد رب العالمین آورده است؟ فرمود: «روح الامین آن را فروآورد بر قلب تو تا از انذاردهندگان باشی، به زبان عربی مبین و این حتما در زُبُر اولین نیز هست.» فرمود: آن ولایت امیرالمومنین ع است.
بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، ج۱، ص: ۷۳
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ عَنْ سَالِمٍ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أَخْبِرْنِي عَنِ الْوَلَايَةِ أَ نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِيلُ مِنْ عِنْدِ رَبِّ الْعَالَمِينَ يَوْمَ الْغَدِيرِ فَقَالَ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ بِلِسانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ وَ إِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ قَالَ هِيَ الْوَلَايَةُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ.
۲) سیدبن طاووس دعاهایی را از حضرت علی ع در خصوص هریک از روزهای ماه نقل کرده است که در فرازی از دعای روز شانزدهم عبارتی آمده است که نشان می‌دهد که شاید «زبر الاولین» غیر از تورات و زبور، و چیزی در عرض آنهاست. حضرت می‌فرماید:
این [خواسته‌ام] را از تو می‌خواهم ای خدایی که هیچ خدایی جز تو نیست، چرا که هیچ خدایی جز تو نیست، به حق هر قسمی که بدان قسم خورده‌ای در ام‌الکتاب و کتاب مکنون، یا در زبر اولین، یا در زبور، یا در تورات، یا در کتاب مبین، یا در قرآن عظیم، یا رحمانُ یا رحمانُ یا رحیم.
الدروع الواقية، (سید بن طاووس) ص۲۰۹
دعاء أمير المؤمنين عليه السّلام في كلّ يوم من الشهر… اليوم السادس عشر:
… وَ أَسْأَلُكَ ذَلِكَ اللَّهُمَّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، فَإِنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، بِكُلِّ قَسَمٍ أَقْسَمْتَهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ وَ الْكِتَابِ الْمَكْنُونِ، أَوْ فِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ، أَوْ فِي الزَّبُورِ، أَوْ فِي الْأَلْوَاحِ، أَوْ فِي التَّوْرَاةِ، أَوْ فِي الْإِنْجِيلِ، أَوْ فِي الْكِتَابِ الْمُبِينِ، أَوْ فِي الْقُرْآنِ الْعَظِيمِ، يَا رَحْمَنُ يَا رَحْمَنُ يَا رَحِيمُ. [۱]
مقدمه‌ای برای تدبر در این آیه
الف. در مورد مرجع ضمیر «إنه» (چیزی که در «زبر اولین» آمده) این احتمالات قابل طرح است: (۴ احتمال اول در بحار الأنوار۱۷/ ۱۹۷)
- سرگذشت امتهای سابق که در آیات قبل ذکر شده.
- [وعده به یا معرفی‌ای از] قرآن
- [علائم و اوصاف] پیامبر ص (که قرآن بر او نازل شده) [یا روح الامین، که قرآن را نازل کرده است]
- انذاری که پیامبر هم بدان موظف شد.
- ولایت امیرالمومنین ع (حدیث۱) که مکمل قرآن است. (جلسه۱۱۱، حدیث۲ و تدبر۲)
- …
ب. «زُبُر» را جمع زبور، و «زبور» را به معنای کتابی دانسته‌اند که نوشته‌هایش با غلظت و شدت نوشته شده باشد (مفردات/۳۷۷) و یا وقوف بر آن با صعوبت و دشواری توام باشد (التحقيق في كلمات القرآن الكريم۴/ ۳۰۵). در مورد اینکه منظور از خود «زبرالاولین» چیست، احتمالات زیر قابل طرح است:
- کتب آسمانی قبلی
- مراتب باطنی قرآن قبل از نزول (همانند لوح محفوظ و …) (حدیث۲)
- مطلق کتابهای آسمانی (از جمله قرآن) (به دلیل روایتی که می‌فرماید پیامبر ص هم از اولین بود[۲])
- …
از ترکیب موارد فوق، معانی متعددی به دست می‌آید که اغلب آنها معنی موجهی دارد و لذا بر اساس امکان استعمال لفظ در بیش از یک معنا، می‌تواند مدنظر قرار گرفته باشد؛ و تامل در هر کدام می‌تواند حاوی نکته‌ای باشد. مثلا حداقل مطلبی که از همه آنها می‌توان به دست آورد این است این آیه با آوردن دو ادات برای تاکید (إنّ + لـ ) نشان می‌دهد مطلب «الف» حتما در «ب» هم آمده است.
از باب نمونه، برخی از معانی‌ای که می‌توان بر اساس تطبیق دو حالت فوق به دست آورد، تقدیم می‌شود:
تدبر
۱) «إنه» = حکایات پیامبران قبلی (که عمده آیات قبلی این سوره بدان اختصاص داشت)
«زبرالاولین» = کتب آسمانی قبلی
نتیجه: با توجه به اینکه محور حکایتهای پیامبران در این سوره، «دعوت انبیاء و تبیین اینکه چرا مردمان مختلف زیر بار این دعوت نمی‌رفته‌اند» بوده است؛ آنگاه شاید قرآن با تاکید بر اینکه این حکایات را در کتب آسمانی قبلی هم آوردیم می‌خواهد ما را متوجه اهمیت مساله نحوه مواجهه مردم با دعوت انبیا کند که: به نحوی است که خداوند همواره در کتب آسمانی بر آن تاکید کرده سازد تا افراد هر امتی متوجه شوند تا مبادا شیطان راه‌های تجربه شده در امتهای قبلی را بر سر آنها هم پیاده کند.
۲) «إنه» = [وعده به یا معرفی از] قرآن (که در آیات قبل با تعبیر «تنزیل رب العالمین» بدان اشاره شد)
«زبرالاولین» = کتب آسمانی قبلی
نتیجه: اگر کسی به کتب آسمانی قبلی ایمان داشته باشد، حتما در آنها شواهدی پیدا می‌کند که او را به سوی قرآن رهنمون شود.
۳) «إنه» = [علائم و اوصاف] پیامبر ص
«زبرالاولین» = کتب آسمانی قبلی
نتیجه: اگر کسی به کتب آسمانی قبلی ایمان داشته باشد، حتما در آنها شواهدی پیدا می‌کند که او را به سوی نبوت پیامبر خاتم ص رهنمون شود.
۴) «إنه» = انذاری که پیامبر هم بدان موظف شد.
«زبرالاولین» = کتب آسمانی قبلی
نتیجه: سنت انذار، یک سنت همیشگی در پیامبران الهی بوده است.
۵) «إنه» = ولایت امیرالمومنین ع
«زبرالاولین» = کتب آسمانی قبلی
نتیجه: برای اثبات جانشینی حضرت علی ع حتی می‌توان با مراجعه به کتب آسمانی قبلی این مطلب را اثبات کرد.
۶) «إنه» = حکایات پیامبران قبلی
«زبرالاولین» = مراتب باطنی قرآن قبل از نزول
نتیجه: نظام عالم و وقایعی که در آن رخ می‌دهد در علم خدا معلوم است؛ و کسی که به بواطن عالم راه پیدا کند، از سرنوشت امتها خبردار می‌شود. (شبیه مضمون آیه۲۱ سوره یونس، بر اساس توضیح ارائه شده در تفسیر المیزان)
۷) «إنه» = قرآن
«زبرالاولین» = مراتب باطنی قرآن قبل از نزول
نتیجه: قرآنی که در دست ماست، در عوالم قبل سابقه دارد و از عوالم بالا با طی مراتبی به این عالم نازل شده است.
۸) «إنه» = پیامبر ص [یا روح الامین]
«زبرالاولین» = مراتب باطنی قرآن قبل از نزول
نتیجه: حقیقت باطنی پیامبر ص در مراتب قبل از نزول قرآن هم همراه قرآن بوده است.
۹) «إنه» = ولایت امیرالمومنین ع
«زبرالاولین» = مراتب باطنی قرآن قبل از نزول
نتیجه: جدایی‌ناپذیریِ قرآن و عترت، که در حدیث ثقلین آمده، فقط ابدی نیست، بلکه ازلی هم هست؛ و اتحاد قرآن ناطق و صامت، به اصطلاح عرفا، فقط مربوط به قوس صعود (سیر الی الله) نیست، بلکه مربوط به قوس نزول (سیر آفرینش) نیز هست.
[۱] . فرازهایی از دعای روز چهارم نیز که این تعبیر را دارد به قرار ذیل است:
اليوم الرابع: …اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ فِي التَّوْرَاةِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي الْإِنْجِيلِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي السَّبْعِ الْمَثَانِي وَ الْقُرْآنِ الْعَظِيمِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي الْمَلَائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي الْكِرَامِ الْكَاتِبِينَ… (الدروع الواقية، ص۱۷۹)
[۲] . وَ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عن عَلِيّ ع … قَالَ: «وَ إِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ» وَ الزُّبُرُ الذِّكْرُ وَ الْأَوَّلِينَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْهُم (الغارات ج۱ ص۱۸۵)
از امیرالمومنین ع در ضمن سوال و جوابهایی درباره آیه «وَ إِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ» روایت شده است: «زبر» ذکر است و «اولین» رسول خدا ص هم از زمره آنهاست.
بازدیدها: ۱۰۴