ترجمه
[خداوند این کتاب را بر بنده‌اش نازل فرمود] در حالی که قوام‌بخش است، تا بیم دهد نسبت به سختی شدیدی از نزد او، و مژده دهد مؤمنانی را که اعمال شایسته انجام می‌دهند که حتما برایشان پاداشی نیکوست.
نکات ترجمه
«قَيِّماً»
«قَيِّم« از ماده «قوم» است که قبلا توضیح داده شد که اصل این ماده به معنای برخاستن و به کاری اقدام کردن است. «قیام» به معنای «عزم به کاری» ویا اسم است برای «چیزی که امور دیگر بدان تکیه می‌زنند». «قیّم» و «قیّوم» هم هر دو از قیام گرفته شده؛ «قَیّم» صفت است، به معنای کسی که دیگری به او تکیه داده و پابرجا گردیده و قوام کارش به اوست؛ مانند «ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ» (يوسف/۴۰) یا «فِيها كُتُبٌ قَيِّمَةٌ» (بينة/۳)؛ و «قیّوم» صیغه مبالغه در همین معنا می‌باشد (اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّوم؛ بقره/۲۱۴. (جلسه۳۶۶ http://yekaye.ir/al-qiyamah-75-1/)
چنانکه همه مفسران تذکر داده‌اند «قَيِّماً» وصف «عوجاً» نیست بلکه مربوط است به عبارتِ «أَنْزَلَ عَلى عَبْدِهِ الْكِتابَ».
اغلب مفسران آن را «حال» دانسته‌اند برای «الکتاب» (= کتاب را نازل فرمود در حالی که این کتاب «قیم» بود)؛
و البته معدودی از مفسران (مانند بیضاوی) این احتمال را که «حال» باشد برای ضمیر «ه» در «له» [و در واقع، حال باشد برای «عبده»: کتاب را بر بنده‌اش نازل فرمود در حالی که بنده‌اش «قیم» بود] را نیز محتمل دانسته‌اند (أنوار التنزيل، ج۳، ص۲۷۲)
«بَأْساً»
قبلا اشاره شد که ماده «بءس» (بأس یا بؤس) به معنای شدت و سختی است، که غالبا در مورد سختی‌های ناشی از جنگ ویا فقر به کار می‌رود. (جلسه۱۴۹http://yekaye.ir/al-anam-006-042/)
اختلاف قرائت[۱]
حدیث
۱) ابوحمزه ثمالی می‌گوید: از امام باقر ع درباره [تاویل] این سخن خداوند عز و جل سوال کردم که می‌فرماید «تا بیم دهد نسبت به بأس [= سختی] شدیدی از نزد او».
امام ع فرمود: آن بأس شدید، حضرت علی ع است و او از نزد رسول الله بود و با دشمنش می‌جنگید؛ و پس این است [تاویلِ] این آیه که «تا بیم دهد نسبت به بأس [= سختی] شدیدی از نزد او».
تأويل الآيات الظاهرة، ص۲۸۵؛ تفسير العياشي، ج۲، ص۳۲۱[۲]؛ مناقب آل أبي طالب ع، ج۲، ص۸۱[۳]
ذَكَرَهُ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «لِيُنْذِرَ بَأْساً شَدِيداً مِنْ لَدُنْهُ» فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع:
الْبَأْسُ الشَّدِيدُ هُوَ عَلِيٌّ ع وَ هُوَ مِنْ لَدُنْ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ قَاتَلَ عَدُوَّهُ فَذَلِكَ قَوْلُهُ «لِيُنْذِرَ بَأْساً شَدِيداً مِنْ لَدُنْهُ».[۴]
۲) امام سجاد ع یکی از خطبه‌های نماز جمعه را که امیرالمومنین در مسجد کوفه و مدینه می‌خواندند روایت کرده است. در فرازی از خطبه ایشان آمده است:
پس از [غضب] خدا برحذر باشید آن گونه که خودش شما را از [غضب] خود برحذر داشته است که او نسبت به سختی شدیدی هشدارتان داده؛ و خشیت الهی داشته باشید خشیت کسی که عذری ندارد؛ و عملی که انجام می‌دهید برای ریا و سُمعه* نباشد که هرکسی برای غیر خدا کاری انجام دهد خداوند وی را به همان کسی که برایش آن کار را انجام داده وامی‌گذارد؛ و کسی که خالصانه برای خدا کاری انجام دهد خداوند خودش متولی پاداش او می‌شود؛ و از عذاب خدا هراسان باشید که البته او شما را بیهوده نیافریده و چیزی از امر شما را رها نکرده است؛ آثارتان را معلوم کرد و کارهایتان را دانست و اجل‌هایتان را معین فرمود؛ پس مبادا به دنیا فریفته شوید که او فریبنده اهلش است؛ کسی که به او مغرور شود فریب‌خورده و راه فنا و نابودی را در پیش گرفته است؛ و همانا آخرت سرای زندگانی است اگر که می‌دانستند.
از خداوند جایگاه شهدا و همنشینی با انبیا و معیشت سعادتمندان را تقاضامندیم که ما از او و به اوییم.
وقعة صفين، ص۱۰ (فرازهایی از این خطبه در خطبه۲۳ نهج‌البلاغه و در الكافي، ج۵، ص۵۷ نیز آمده است)
نَصْرٌ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ خُطْبَةَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فِي الْجُمُعَةِ بِالْكُوفَةِ وَ الْمَدِينَةِ…[۵]
فَاحْذَرُوا مِنَ اللَّهِ مَا حَذَّرَكُمْ مِنْ نَفْسِهِ فَإِنَّهُ حَذَّرَ بَأْساً شَدِيداً وَ اخْشَوُا اللَّهَ خَشْيَةً لَيْسَتْ بِتَعْذِيرٍ وَ اعْمَلُوا فِي غَيْرِ رِيَاءٍ وَ لَا سُمْعَةٍ فَإِنَّ مَنْ عَمِلَ لِغَيْرِ اللَّهِ وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى مَا عَمِلَ لَهُ وَ مَنْ عَمِلَ لِلَّهِ مُخْلِصاً تَوَلَّى اللَّهُ أَجْرَهُ وَ أَشْفِقُوا مِنْ عَذَابِ اللَّهِ فَإِنَّهُ لَمْ يَخْلُقْكُمْ عَبَثاً وَ لَمْ يَتْرُكْ شَيْئاً مِنْ أَمْرِكُمْ سُدًى قَدْ سَمَّى آثَارَكُمْ وَ عَلِمَ أَعْمَالَكُمْ وَ كَتَبَ آجَالَكُمْ فَلَا تَغُرُّوا بِالدُّنْيَا فَإِنَّهَا غَرَّارَةٌ بِأَهْلِهَا مَغْرُورٌ مَنِ اغْتَرَّ بِهَا وَ إِلَى فَنَاءٍ مَا هِيَ وَ إِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْحَيَوَانِ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ أَسْأَلُ اللَّهَ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبِيَاءِ وَ مَعِيشَةَ السُّعَدَاءِ فَإِنَّمَا نَحْنُ لَهُ وَ بِهِ.
* پی‌نوشت:
سُمعه: شبیه ریا است با این تفاوت که ریا، انجام کار است برای اینکه دیگران ببینند و تحسین کنند؛ ولی سمعه، انجام کار برای اینکه دیگران بشنوند و تحسین کنند.
۳) از امیرالمومنین ع روایت شده است:
[روز قیامت] بنده در پیشگاه خداوند می ایستد؛ پس به فرشتگانش می‌فرماید: بین نعمتهایم بر او و عملی که او انجام داده مقایسه کنید!
پس نعمتها اعمال را کاملا در خود غرق می‌کنند؛
خطاب می‌آید نعمتها را بر او ببخشید و بین اعمال خوب و بد خودش مقایسه کنید!
پس اگر خوبی‌ها و بدی‌هایش مساوی شد خداوند بدی را با خوبی زایل می‌سازد و او را به بهشت وارد می‌کند؛ و اگر خوبی‌اش اضافی آمد خداوند به ازای آن اضافی به او عطا می‌فرماید؛ و اگر خوبی‌اش کم آمد ولی از اهل تقوا بود و به خداوند متعال شرک نورزیده بود، او از اهل مغفرت خواهد بود و خداوند با رحمتش وی را، اگر بخواهد، مشمول مغفرت قرار می‌دهد و با عفوش بر او تفضل کند.
أعلام الدين في صفات المؤمنين (دیلمی)، ص۴۳
عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ: يُوقَفُ الْعَبْدُ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ فَيَقُولُ لِمَلَائِكَتِهِ قِيسُوا بَيْنَ نِعَمِي عَلَيْهِ وَ بَيْنَ عَمَلِهِ فَتَسْتَغْرِقُ النِّعَمُ الْعَمَلَ فَيَقُولُ هَبُوا لَهُ النِّعَمَ وَ قِيسُوا بَيْنَ الْخَيْرِ وَ الشَّرِّ مِنْهُ فَإِنِ اسْتَوَى الْعَمَلَانِ أَذْهَبَ اللَّهُ الشَّرَّ بِالْخَيْرِ وَ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ وَ إِنْ كَانَ لَهُ فَضْلٌ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِفَضْلِهِ وَ إِنْ كَانَ عَلَيْهِ فَضْلٌ وَ هُوَ مِنْ أَهْلِ التَّقْوَى وَ لَمْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ تَعَالَى فَهُوَ مِنْ أَهْلِ الْمَغْفِرَةِ يَغْفِرُ اللَّهُ لَهُ بِرَحْمَتِهِ إِنْ شَاءَ وَ يَتَفَضَّلُ عَلَيْهِ بِعَفْوِهِ.
تدبر
۱) «أَنْزَلَ عَلى عَبْدِهِ الْكِتابَ وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً؛ قَيِّماً»
چنانکه همه مفسران تذکر داده‌اند «قَيِّماً» وصف «عوجاً» نیست بلکه مربوط است به عبارتِ «أَنْزَلَ عَلى عَبْدِهِ الْكِتابَ»، که می‌تواند بیان «حالِ» «الکتاب» باشد یا «حالِ» «عبده» (توضیح در نکات ترجمه)
درباره اینکه مقصود از «قیم» در این آیه چیست این دیدگاهها مطرح شده که با توجه به امکان استفاده از یک لفظ در چند معنا ممکن است همگی مد نظر بوده باشد:
الف.«قیم» به معنای «مستقیم» است (ابن‌عباس و ضحاک، به نقلِ التبيان (طوسی)، ج۷، ص۵) یعنی این کتاب را مستقیم و معتدل قرار داد که هیچ افراط و تفریطی در آن نیست (مجمع البيان (طبرسی)، ج۶، ص۶۹۳؛ تفسير الصافي، ج۳، ص۲۳۰) و اجزایش همدیگر را تصدیق می‌کند و شاهد بر همدیگر است (جامع البيان (طبری)، ج۱۵، ص۱۲۷)
ب. قیم و قوام‌بخش سایر کتب آسمانی قرار داد که آنها را تصدیق کند و [تعالیم آنها را] حفظ نماید. (التبيان، ج۷، ص۵؛ جامع البيان، ج۱۵، ص۱۲۷) و باطل را از آنان نفی کند و مواردی که باید نسخ شود نسخ نماید (فراء، به نقل مجمع البيان، ج۶، ص۶۹۳)
ج. قیم نسبت به امور دین؛ یعنی قرآن را پشتوانه و مرجع همه امور دین قرار داد (ابومسلم، به نقل مجمع البيان، ج۶، ص۶۹۳)
د. امری دائمی که تا قیامت ثابت و پابرجا بماند و نسخ نشود. (مجمع البيان، ج۶، ص۶۹۳)
ه. آن را به صورت «ملتبس» (چیزی که مایه شک و شبهه شود و افراد را به انحراف بکشاند) قرار نداد (ابن‌عباس، جامع البيان، ج۱۵، ص۱۲۷)
و. برپا دارنده و قوام‌بخش مصالح بندگان (أنوار التنزيل (بیضاوی)، ج۳، ص۲۷۲؛ المیزان، ج۱۳، ص۲۳۷)
ز. منظور پیامبر است که با برانگیخته شدن به نبوت و نزول قرآن بر او، قیّم و پشتوانه این امت می‌باشد.
ح. …
۲) «أَنْزَلَ عَلى عَبْدِهِ الْكِتابَ … قَيِّماً»
در این آیه قرآن را «قیم» خوانده است و در آیه‌ای دیگر اصل دین اسلام را «وَ ذلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ» (بينة/۵)
و واضح است که بین این دو ارتباط است:
یا این قیّم بودن ابتداءاً وصف دین اسلام است که می‌خواهد مصالح جامعه بشری را تامین کند و قوام‌بخش یک جامعه مطلوب گردد و چون قرآن مشتمل بر این دین است به تبع آن قیم خوانده شده؛
ویا در درجه اول وصف خود قرآن است که کتابی است محکم و پشتوانه همه امور، و چون دین اسلام متکی به قرآن است او هم قیم شده است. (المیزان، ج۱۳، ص۲۳۷)
۳) «أَنْزَلَ عَلى عَبْدِهِ الْكِتابَ وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً؛ قَيِّماً لِيُنْذِرَ بَأْساً …»
با توجه به اینکه «قَيِّماً» قطعا مربوط به ماقبل از جمله «وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً» است، چرا آن را را پس از این و در آیه‌ای دیگر آورد و بسادگی نفرمود: «أَنْزَلَ عَلى عَبْدِهِ الْكِتابَ قَيِّماً وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً»؟
الف. هر دو عبارت حال برای «الکتاب» هستند، پس تقدم و تاخرشان تفاوتی نمی‌کند؛ اما نکته در این است که اعوجاج نداشتن یعنی در درون خودش هیچ خلا و مشکلی وجود ندارد؛ و «قیم» بودن یعنی پشتوانه امور دیگر است؛ و چیزی باید ابتدا خودش کامل و بی‌نقص باشد تا بتواند پشتوانه کمال و پابرجایی امور دیگر قرار بگیرد. (ابوعبدالله رازی، به نقل البحر المحيط، ج۷، ص۱۳۶؛ المیزان، ج۱۳، ص۲۳۷)[۶]
ب. می‌خواهد این معنا را هم القا کند که «قَيِّماً» حال برای «عبده» قرار بگیرد. (تدبر۱، بند ز)
نکته تخصصی تفسیری
در وضعیت فعلی، کلمه «قَيِّماً» در آیه بعدی آمده، و قرین شده است با عبارت «لِيُنْذِرَ بَأْساً …»؛ که این انذار و تبشیر توسط پیامبر ص انجام می‌شود؛ و به همین مناسبت ذهن به این سو می‌رود که «قیما» را هم وصف پیامبر ص بگیرد و معنای لطیف دیگری غیر از معنای رایج هم از آیه استنباط کند. در حالی که اگر در همان آیه قبل و بلافاصله بعد از «الکتاب» می‌آورد چنین فهمی از آیه بسیار بعید می‌شد.
ج. …
۴) «أَنْزَلَ عَلى عَبْدِهِ الْكِتابَ وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً؛ قَيِّماً»
شرط قيام به مصالح ديگران، اعوجاج نداشتن مصلح است. (تفسیر نور، ج۷، ص۱۳۹)
۵) «وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً؛ قَيِّماً لِيُنْذِرَ بَأْساً شَديداً مِنْ لَدُنْهُ وَ يُبَشِّرَ الْمُؤْمِنينَ …»
چون قرآن هم فی نفسه کامل و مصون از هر اعوجاج است و هم قیّم و پشتوانه امور دیگر است، می‌تواند از عهده انذار و تبشیر به نحو صحیح و جامع برآید. (المیزان، ج۱۳، ص۲۳۸)
۶) «لِيُنْذِرَ بَأْساً شَديداً مِنْ لَدُنْهُ وَ يُبَشِّرَ الْمُؤْمِنينَ الَّذينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَناً»
از تقابل بین انذار و تبشیر، و اینکه بشارت را به کسانی داد که هم اهل ایمانند و هم عمل صالح انجام می دهند می‌توان نتیجه گرفت که انذار هم شامل کافرانی است که نه ایمان دارند و نه عمل صالح؛ و هم شامل کسانی است که ایمان آورده‌اند ولی اهل گناه‌اند (المیزان، ج۱۳، ص۲۳۸) و هم شامل کسانی که ظاهرا اعمال شایسته انجام می‌دهند اما ایمان نمی‌آورند.
نکته تخصصی انسان‌شناسی
علامه طباطبایی در بیان فوق به گروه سومی که انذار شامل حالشان می‌شود (عمل صالح دارند اما کافرند) اشاره نکرد. چرا؟
به نظر می‌رسد ریشه بحث به همان مطلبی برگردد که:
مقدمه ۱. قبلا بیان شد که انسان چند ساحت دارد: یکی ساحت کفر و ایمان و نفاق است و یکی ساحت کنش صالحانه و فاسقانه (جلسه۵۶۱، تدبر۱ http://yekaye.ir/al-ahzab-33-73/)؛
مقدمه۲. اگرچه وضعیت آرمانی آن است که اگر در ساحت نخستین ایمان دارد، در ساحت دوم هم اهل عمل صالح باشد؛ و یا اگر در ساحت اول کافر یا منافق است، در ساحت دوم هم اهل فسق و فجور باشد؛ اما واقعیت این است که انسان موجودی بسیار پیچیده است و نه مومنان منحصر در معصومین هستند و نه صدور کار نیکو از کافران و منافقان محال است.
اما از آنجا که عمیق‌ترین ساحت وجودی انسان ساحت اول است، اگر کسی کافر یا منافق باشد آنچه در ظاهر از وی به عنوان عمل صالح دیده می‌شود حقیقتا امری پوچ و بی‌خاصیت است؛ و به همین جهت است که قرآن اعمال خوب کافران را همچون «سرابی که تشنه گمان می‌کند آب است» معرفی فرموده (نور/۳۹) و وعده داده که در قیامت تمام اینها «هباءاً منثوراً» خواهد شد. (فرقان/۲۳)
ثمره جامعه‌شناسی
اگر مساله فوق درست فهمیده شود معلوم می گردد که صرفاً بر اساس رفتارهایی که در یک جامعه مشاهده می‌شود، نمی‌توان درباره واقعا خوبتر یا بدتر بودن یک جامعه قضاوت کرد؛ همان گونه که صرفاً از روی تعداد دروغ‌های یک نفر نمی‌توان درباره واقعا دروغگو بودن یا نبودن او قضاوت نمود (زیرا هم دروغگوی حرفه‌ای خیلی کم دروغ می‌گوید؛ و هم ممکن است یک انسان باطناً راستگو برای اینکه در موقعیت خاصی قرار گرفته (مثلا موقعیت تقیه و نجات جان بیگناهان) مجبور باشد دروغ بگوید)
تبصره
منظور از «کافر» در بحث‌های فوق، نه «کافر شناسنامه‌ای» بلکه کافر حقیقی است؛ یعنی کسی که حقیقت دین بر او عرضه شده باشد اما او از روی لجاجت و عناد، تسلیم حقیقت نشود.
[۱] . چند مورد اختلاف قرائتی که در این آیه گزارش شده است:
- حفص يسكت على قوله عِوَجاً سكتة خفيفة ثم يقول قَيِّماً. (البحر المحيط، ج۷، ص۱۳۶) سکت حفص بخلف عنه علی «عوجا» فی الوصل سکتة لطیفة و قرأ الباقون فی الوصل بالتنوین، و فی الوقف بغیر تنوین. (الکامل المفصل فی القرائات الاربعة عشر، ص۲۹۳)
- و في بعض القراءات «و لكن جعله قيما» (التبيان (شیخ طوسی)، ج۷، ص۴؛ جامع البيان (طبری)، ج۱۵، ص۱۲۷) و في بعض مصاحف الصحابة «وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً لكِن جَعَلَهُ قَيِّماً» و يحمل ذلك على تفسير المعنى لا أنها قراءة (البحر المحيط، ج۷، ص۱۳۶)
- «و قرئ قيما» (الكشاف، ج۲، ص۷۰۲؛ أنوار التنزيل (بیضاوی)، ج۳، ص۲۷۲)
- قرأ أبو بكر [= شعبه از عاصم] برواية يحيى من لدنِهِ بإشمام الدال الضم و كسر الهاء و النون و قرأ الباقون بضم الدال و سكون النون (مجمع البيان في تفسير القرآن، ج۶، ص۶۹۲ِ البحر المحيط، ج۷، ص۱۳۶) قرأ شعبة «لَدْنِهِ» بإسکان الدال و ضم الشفتین بالاشمام و کسر النون و الهاء و مدها فی الوصل و قرأ الباقون «لَدُنْهُ» بضم الدال و اسکان النون و ضم الهاء مکسورة فی الاصل الا عند ابن‌کثیر [= شام] فانه علی أصله [لدُنهِ] بوصلها واو. (الکامل المفصل فی القرائات الاربعة عشر، ص۲۹۳)
- و قرىء وَ يُبَشِّرَ بالرفع و الجمهور بالنصب عطفا على لِيُنْذِر (البحر المحيط، ج۷، ص۱۳۶)
- عن الحسن بن صالح قال قال لي أبو جعفر ع: لا تقرأ «يُبَشِّرَ» إنما البشر بشر الأديم- قال: فصليت بعد ذلك خلف الحسن فقرأ «تبشر» (تفسير العياشي، ج۲، ص۳۲۱)
[۲] . عن البرقي عمن رواه رفعه عن أبي بصير عن أبي جعفر ع «لِيُنْذِرَ بَأْساً شَدِيداً مِنْ لَدُنْهُ» قال: «البأس الشديد» عليٌّ و هو من لدن رسول الله عليه و آله السلام، قاتل معه عدوه، فذلك قوله: «لِيُنْذِرَ بَأْساً شَدِيداً مِنْ لَدُنْهُ».
[۳] . الْبَاقِرُ وَ الرِّضَا ع فِي قَوْلِهِ لِيُنْذِرَ بَأْساً شَدِيداً مِنْ لَدُنْهُ الْبَأْسُ الشَّدِيدُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ هُوَ لَدُنْ رَسُولِ اللَّهِ ص يُقَاتِلُ مَعَهُ عَدُوَّهُ.
[۴] . و معنى قوله لِيُنْذِرَ يعني النَّبِيَّ ص بَأْساً شَدِيداً أي ذا بأس شديد فحذف المضاف و أقيم المضاف إليه مقامه أمير المؤمنين و شدة بأسه و سطوته متفق عليها بغير خلاف و قوله مِنْ لَدُنْهُ أي من عنده و من أهل بيته و من نفسه صلى الله عليهما و على ذريتهما الطيبين صلاة باقية في كل عصر و كل حين. (تأويل الآيات الظاهرة، ص۲۸۵)
[۵] . إِنَّ الْحَمْدَ لِلَّهِ أَحْمَدُهُ وَ أَسْتَعِينُهُ وَ أَسْتَهْدِيهِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الضَّلَالَةِ مَنْ يَهْدِ اللَّهَ فَلَا مُضِلَّ لَهُ وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلا هادِيَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ انْتَجَبَهُ لِأَمْرِهِ وَ اخْتَصَّهُ بِالنُّبُوَّةِ أَكْرَمُ خَلْقِهِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَيْهِ فَبَلَغَ رِسَالَةَ رَبِّهِ وَ نَصَحَ لِأُمَّتِهِ وَ أَدَّى الَّذِي عَلَيْهِ وَ أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ فَإِنَّ تَقْوَى اللَّهِ خَيْرُ مَا تَوَاصَى بِهِ عِبَادُ اللَّهِ وَ أَقْرَبُهُ لِرِضْوَانِ اللَّهِ وَ خَيْرُهُ فِي عَوَاقِبِ الْأُمُورِ عِنْدَ اللَّهِ وَ بِتَقْوَى اللَّهِ أُمِرْتُمْ وَ لِلْإِحْسَانِ وَ الطَّاعَةِ خُلِقْتُمْ
[۶] . این پاسخ به مطلبی است که بسیاری از مفسران گفته‌اند «قیما» چون حال برای «الکتاب» است باید بعد از آن می‌آمد و اکنون که عبارت «وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً» بین این دو فاصله شده، تقدیم و تاخیر رخ داده است (مجمع البيان، ج۶، ص۶۹۳). در واقع مبنای پاسخ این است که هم عبارت «وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً» و هم «قَيِّماً» هر دو حال برای «الکتاب» هستند؛ و طبق تحلیل فوق اتفاقا «اعوجاج نداشتن» باید مقدم بر «قیم» بودن بیاید.
بازدیدها: ۱۸۶