ترجمه
و بی‌تردید بارهای سنگین خود را بر دوش خواهند کشید و بارهای سنگینی علاوه بر بارهای خود؛ و قطعا روز قیامت از آنچه دروغ می‌بسته‌اند بازخواست خواهند شد.
شأن نزول
روایت شده است ابو جهل و بزرگان قريش افرادى را كه نزد رسول خدا (ص) رفته، و مسلمان مىشدند، مىديدند، و مىگفتند: محمد (ص) شراب را حرام كرده، زنا را حرام کرده، و هر عملى كه عرب انجام مىداد تحريم نموده، از دين او برگرديد، ما گناه شما را به گردن مىگيريم، پس اين آيه نازل شد: «لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ»
الدر المنثور في تفسير المأثور، ج۵، ص۱۴۲؛ المیزان، ج۱۶، ص۱۰۸
و اخرج ابن أبى شيبة في المصنف و ابن المنذر عن ابن الحنفية رضى الله عنه قال كان أبو جهل و صناديد قريش يتلقون الناس إذا جأوا إلى النبي صلى الله عليه و سلم يسلمون يقولون انه يحرم الخمر و يحرم الزنا و يحرم ما كانت تصنع العرب فارجعوا فنحن نحمل أوزاركم فنزلت هذه الآية وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِ.
حدیث
۱) از امام باقر ع روایت شده استک هر بنده‌ای از بندگان خدا که سنت هدایتگری را رایج کند، اجری دارد همانند اجر کسانی که بدان عمل کند بدون اینکه از اجر آنها کاسته شود؛ و هر بنده‌ای از بندگان خدا که سنت گمراهی‌آوری را رایج کند، وزر و گناهی همانند وزر و گناه کسی که بدان عمل کرده است خواهد داشت بدون آنکه از گناه آنها کم شود.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص: ۱۳۲
حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ عَنْ مَيْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَيُّمَا عَبْدٍ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ سَنَّ سُنَّةَ هُدًى كَانَ لَهُ أَجْرٌ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِذَلِكَ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْءٌ وَ أَيُّمَا عَبْدٍ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ سَنَّ سُنَّةَ ضَلَالٍ كَانَ عَلَيْهِ مِثْلُ وِزْرِ مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَيْءٌ.
۲) از امام باقر ع روایت شده است:
کسی که بدون علم و بدون اینکه هدایتی از جانب خدا دریافت کرده باشد، به مردم فتوا دهد (حکم شرعی‌ای را به مردم بگوید) هم فرشتگان رحمت و هم فرشتگان عذاب او را لعنت می‌کنند و گناه کسی که به فتوای او عمل کرده، به او هم ملحق می‌شود.
المحاسن، ج۱، ص۲۰۵
عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ:
مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًى مِنَ اللَّهِ لَعَنَتْهُ مَلَائِكَةُ الرَّحْمَةِ وَ مَلَائِكَةُ الْعَذَابِ وَ لَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْيَاه.
۳) امیرالمومنین ع فرمودند:
همانا مبغوضترین آفريدگان نزد خدا دو كس‌اند:
مردى كه خدا او را به خود وانهاده، و او از راه راست به دور افتاده؛ شيفته کلام بدعت‌آمیز [= طرح دیدگاه‌های جدید و بدون پشتوانه در دین] است، و دعوت‌کننده مردمان به ضلالت. او فتنه‌ای است برای هر که با او به فتنه افتد؛ و خود گمراه است از هدایت کسانی که پیش از اویند، و گمراه‌کننده هر که در زندگی و پس از مرگش به او اقتدا کند. حمل کننده بار گناهان ديگران است، و خود در گروی گناهان خويش.
و مردى كه پشتوارهاى از نادانى فراهم ساخته، و خود را ميان مردم نادان در انداخته. شتابان در تاريكى فتنه می‌تازد، و در کورکورانه در پیچ و خم عرصه‌های سست و لرزان، راه می‌پیماید. آدم‌نمايان او را دانا ناميدهاند و او نه چنان است، چيزى را بسيار فراهم آورده كه اندكش بهتر از بسيار آن است…
نهج البلاغه، خطبه۱۷ ؛ الكافي، ج۱، ص۵۵
و من كلام له ع في صفة من يتصدى للحكم بين الأمة و ليس لذلك بأهل
إِنَّ أَبْغَضَ الْخَلَائِقِ إِلَى اللَّهِ [تَعَالَى] رَجُلَانِ رَجُلٌ وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ فَهُوَ جَائِرٌ عَنْ قَصْدِ السَّبِيلِ مَشْغُوفٌ بِكَلَامِ بِدْعَةٍ وَ دُعَاءِ ضَلَالَةٍ فَهُوَ فِتْنَةٌ لِمَنِ افْتَتَنَ بِهِ ضَالٌّ عَنْ هُدَى مَنْ كَانَ قَبْلَهُ مُضِلٌّ لِمَنِ اقْتَدَى بِهِ فِي حَيَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ حَمَّالٌ خَطَايَا غَيْرِهِ رَهْنٌ [رَهِينٌ] بِخَطِيئَتِهِ وَ رَجُلٌ قَمَشَ جَهْلًا مُوضِعٌ فِي جُهَّالِ الْأُمَّةِ عَادٍ [غَادِرٌ] فِي أَغْبَاشِ الْفِتْنَةِ عَمٍ بِمَا فِي عَقْدِ الْهُدْنَةِ قَدْ سَمَّاهُ أَشْبَاهُ النَّاسِ عَالِماً وَ لَيْسَ بِهِ بَكَّرَ [بَكَرَ] فَاسْتَكْثَرَ مِنْ جَمْعٍ مَا قَلَّ مِنْهُ خَيْرٌ مِمَّا كَثُرَ …[۱]
۴) ابواسحاق لیثی می‌گوید خدمت امام باقر ع رسیدم و سوالاتی پرسیدم؛ [بحث به اینجا رسید که به ایشان عرض می‌کند]
گفتم: یا ابن رسول الله! این مطلب که فرمودید خیلی عجیب است! آیا از خوبی‌های دشمنان شما می‌گیرند و در نامه عمل شیعیان [واقعی] شما می‌گذارند؟ و از بدی‌های دوستداران شما برمی‌دارند و آن را برای کینه‌توزان نسبت به شما می‌گذارند؟!
فرمود: آری به خدایی که جز او معبودی نیست و شکافنده دانه و ایجاد کننده حیات و آفریننده زمین و آسمان است، جز حق نگفتم و جز با سخنی راست به تو خبر ندادم «و خداوند به آنان ظلم نکرده چرا که خداوند ظلم‌کننده به بندگانش نیست» (فصلت/۴۶)و هر آنچه به تو گفتم تماما در قرآن کریم موجود است.
گفتم:واقعا اینها عیناً در قرآن آمده؟
فرمود: بله در بیش از سی جای قرآن! آیا دوست داری آیاتش را بر تو بخوانم؟
گفتم: بله، یا ابن رسول الله!
فرمود: خداوند متعال می‌فرماید: «و کسانی که کفر ورزیدند به کسانی که ایمان آوردند گفتند راه ما را پیروی کنید و [بار] خطاهای شما برعهده ما؛ در حالی که برعهده‌گیرنده چیزی از خطاهای آنها نیستند؛ آنان قطعا دروغگویند. و بی‌تردید بارهای سنگین خود را بر دوش خواهند کشید و بارهای سنگینی علاوه بر بارهای خود» (عنکبوت/۱۲-۱۳) آیا باز هم برایت بگویم؟
گفتم: بله، یا ابن رسول الله!
فرمود: «تا در روز قیامت بارهای سنگین خود خود را کامل بر دوش بکشند و از بار کسانی که بدون علم آنها را گمراه کردند؛ هان که چه بد باری دارند!» (نحل/۲۵) آیا دلت می‌خواهد باز هم بخوانم؟
گفتم: بله، یا ابن رسول الله!
فرمود: «آنان کسانی اند که خداوند بدی‌هایشان را به خوبی‌ها تبدیل می‌کند که خداوند بسیار آمرزنده و رحیم است» (فرقان/۷۰) خداوند بدی‌های شیعیان ما را به خوبی‌ها تبدیل می‌کند و خوبی‌های دشمنان ما را به بدی‌ها؛ و خدا اجل از آن است که این کارش جز از روی عدل و انصافش باشد که هیچکس نمی‌تواند قضای الهی را برگرداند و هیچکس نمی‌تواند او را به خاطر حکمش مورد تعقیب قرار دهد و او شنوا و داناست.
علل الشرائع، ج۲، ص۶۱۰
أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّيَّارِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي حَنَانُ بْنُ سَدِيرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ اللَّيْثِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ ع…
فَقُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَعْجَبَ هَذَا تُؤْخَذُ حَسَنَاتُ أَعْدَائِكُمْ فَتُرَدُّ عَلَى شِيعَتِكُمْ وَ تُؤْخَذُ سَيِّئَاتُ مُحِبِّيكُمْ فَتُرَدُّ عَلَى مُبْغِضِيكُمْ قَالَ إِي [وَ] اللَّهِ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَالِقُ الْحَبَّةِ وَ بَارِئُ النَّسَمَةِ وَ فَاطِرُ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ مَا أَخْبَرْتُكَ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَا أَنْبَأْتُكَ إِلَّا الصِّدْقَ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ مَا اللَّهُ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ وَ إِنَّ مَا أَخْبَرْتُكَ لَمَوْجُودٌ فِي الْقُرْآنِ كُلُّهُ قُلْتُ هَذَا بِعَيْنِهِ يُوجَدُ فِي الْقُرْآنِ قَالَ نَعَمْ يُوجَدُ فِي أَكْثَرَ مِنْ ثَلَاثِينَ مَوْضِعاً فِي الْقُرْآنِ أَ تُحِبُّ أَنْ أَقْرَأَ ذَلِكَ عَلَيْكَ قُلْتُ بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِيلَنا وَ لْنَحْمِلْ خَطاياكُمْ وَ ما هُمْ بِحامِلِينَ مِنْ خَطاياهُمْ مِنْ شَيْءٍ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ الْآيَةَ أَزِيدُكَ يَا إِبْرَاهِيمُ قُلْتُ بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ أَلا ساءَ ما يَزِرُونَ أَ تُحِبُّ أَنْ أَزِيدَكَ قُلْتُ بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ شِيعَتِنَا حَسَنَاتٍ وَ يُبَدِّلُ اللَّهُ حَسَنَاتِ أَعْدَائِنَا سَيِّئَاتٍ وَ جَلَالِ اللَّهِ إِنَّ هَذَا لَمِنْ عَدْلِهِ وَ إِنْصَافِهِ لَا رَادَّ لِقَضَائِهِ وَ لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيم…
تدبر
۱) «وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَمَّا كانُوا يَفْتَرُونَ»
کسی که دیگری را به گناهی دعوت کند، بار گناهان او را هم علاوه بر بار گناه خود به دوش خواهد کشید و روز قیامت باید جواب آن را هم بدهد؛ و البته گناه خود آن گناهکار برای خودش هم مواخذه دارد. (حدیث۱)
نکته اجتماعی
اگر دقت کنیم که دعوت کردن صرفا دعوت مستقیم نیست، درمی‌یابیم بسیاری از اوقات، عملا و به طور غیرمستقیم در حال دعوت دیگران به گناه هستیم و طبق این آیه بار اضافه‌ای بر دوش می‌کشیم. مثلا:
وقتی که زن و شوهری با هم اختلاف دارند و یکی از آنها برای ما از اختلافش تعریف می‌کند و ما به جای اینکه بکوشیم این اختلاف را کم کنیم با سخنان نامناسبی علیه شخص غایب، عملا این اختلاف را شدید می‌کنیم؛
وقتی که کسی می‌خواهد کار ثوابی انجام دهد ویا خطایی را ترک کند، که البته سختی دارد و ما با سخنان خود بر سختی کار می‌افزاییم و عملا او را از آن کار منصرف می‌کنیم. (نمونه رایج این را در مورد «حجاب» بویژه چادر، و مخصوصا در سنین ابتدای بلوغ، متاسفانه زیاد می‌توان دید)
وقتی کسی می‌خواهد به نیازمندی کمک کند ما با بیان اینکه دهها نیازمند دیگری مثل او محتاجند و با این بهانه که «تو که نمی توانی به همه کمک کنی، و این چه فرقی با بقیه دارد» عملا وی را از کمک کردن بازمی‌داریم.
و …
۲) «وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَمَّا كانُوا يَفْتَرُونَ»
گمراهان برای اینکه مردم را به گمراهی بکشند، وعده می‌دهند که «شما گناه بکنید، گناهش برعهده ما».
خدا در این دو آیه دو نکته را تذکر داد:
اول اینکه این ضمانتی که آنها می‌دهند، بیهوده است و با وعده آنان از بار گناه شما کم نمی‌شود. (آیه قبل)
دوم اینکه در عین حال، آنها به خاطر همین وعده باطل و اقدام گمراه‌کننده‌ای که انجام می‌دهند، بار اضافه‌ای برای خود ایجاد می‌کنند که به خاطر این هم مورد مواخذه قرار می‌گیرند. (المیزان، ج۱۶، ص۱۰۸)
۳) «وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ»
مگر نه این است که جزای اخروی هرکس، باطن همان عملی است که در اینجا انجام می‌دهد؛ و لذا هیچکس بار دیگری را بر دوش نمی‌کشد (وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری؛ انعام/۱۱۶). پس این چطور است که بار دیگری هم بر دوش آنهاست؟
پاسخ
این بار اضافی در واقع، باطنِ عملِ «گمراه کردن»ی است که انجام داده‌اند.
در واقع این آیه می‌فرماید: یکی بار گناهانی که مستقیما از آنها صادر شده را بر دوش دارند؛ و دیگری، بار گناه «گمراه کردن» دیگران. و چون «گمراه کردنِ» دیگران، عملی است غیر از خود گناهی که گمراهان انجام می‌دهند لذا این بار که بر دوش گمراه‌کنندگان قرار می‌گیرد، از بار گمراه‌شدگان نمی‌کاهد.
۴) «وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَمَّا كانُوا يَفْتَرُونَ»
مضمون این آیه بسیار نزدیک است به مضمون آیه۲۵ سوره نحل «لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ: تا روز قيامت بار گناهان خود را تمام بردارند، و [نيز] بخشى از بار گناهان كسانى را كه ندانسته آنان را گمراه مىكنند» (مجمع البيان، ج۸، ص۴۳۳ ؛ المیزان، ج۱۶، ص۱۰۸)
[۱] . ادامه خطبه:
حَتَّى إِذَا ارْتَوَى مِنْ مَاءٍ آجِنٍ وَ [اكْتَنَزَ] اكْتَثَرَ [اكْتَنَزَ] مِنْ غَيْرِ طَائِلٍ جَلَسَ بَيْنَ النَّاسِ قَاضِياً ضَامِناً لِتَخْلِيصِ مَا الْتَبَسَ عَلَى غَيْرِهِ فَإِنْ نَزَلَتْ بِهِ إِحْدَى الْمُبْهَمَاتِ هَيَّأَ لَهَا حَشْواً رَثّاً مِنْ رَأْيِهِ ثُمَّ قَطَعَ بِهِ فَهُوَ مِنْ لَبْسِ الشُّبُهَاتِ فِي مِثْلِ نَسْجِ الْعَنْكَبُوتِ لَا يَدْرِي أَصَابَ أَمْ أَخْطَأَ فَإِنْ أَصَابَ خَافَ أَنْ يَكُونَ قَدْ أَخْطَأَ وَ إِنْ أَخْطَأَ رَجَا أَنْ يَكُونَ قَدْ أَصَابَ جَاهِلٌ خَبَّاطُ جَهَالاتٍ عَاشٍ رَكَّابُ عَشَوَاتٍ لَمْ يَعَضَّ عَلَى الْعِلْمِ بِضِرْسٍ قَاطِعٍ [يُذْرِي] يَذْرُو [يُذْرِي] الرِّوَايَاتِ [إِذْرَاءَ] ذَرْوَ [إِذْرَاءَ] الرِّيحِ الْهَشِيمَ لَا مَلِيءٌ وَ اللَّهِ بِإِصْدَارِ مَا وَرَدَ عَلَيْهِ وَ لَا [هُوَ] أَهْلٌ لِمَا [فُوِّضَ] قُرِّظَ [فُوِّضَ] بِهِ [إِلَيْهِ] لَا يَحْسَبُ الْعِلْمَ فِي شَيْءٍ مِمَّا أَنْكَرَهُ وَ لَا يَرَى أَنَّ مِنْ وَرَاءِ مَا بَلَغَ مَذْهَباً لِغَيْرِهِ وَ إِنْ أَظْلَمَ عَلَيْهِ أَمْرٌ اكْتَتَمَ بِهِ لِمَا يَعْلَمُ مِنْ جَهْلِ نَفْسِهِ تَصْرُخُ مِنْ جَوْرِ قَضَائِهِ الدِّمَاءُ وَ تَعَجُّ مِنْهُ الْمَوَارِيثُ إِلَى اللَّهِ مِنْ مَعْشَرٍ يَعِيشُونَ جُهَّالًا وَ يَمُوتُونَ ضُلَّالًا لَيْسَ فِيهِمْ سِلْعَةٌ أَبْوَرُ مِنَ الْكِتَابِ إِذَا تُلِيَ حَقَّ تِلاوَتِهِ وَ لَا سِلْعَةٌ أَنْفَقُ بَيْعاً وَ لَا أَغْلَى ثَمَناً مِنَ الْكِتَابِ إِذَا حُرِّفَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ لَا عِنْدَهُمْ أَنْكَرُ مِنَ الْمَعْرُوفِ وَ لَا أَعْرَفُ مِنَ الْمُنْكَرِ.
بازدیدها: ۲