ترجمه
یا [مگر] عهد و پیمانی [= سوگندی] برعهده ما دارید، مورد تاکید تا روز قیامت، که هر آنچه حکم کنید برای شما روا باشد؟!
نکات ترجمه‌ای و نحوی
«أَيْمانٌ»
«اَیمان» جمع «یمین» و از ماده «یمن» است. قبلا (جلسه ۲۳۷ http://yekaye.ir/al-aaraf-7-17/) بیان شد که برخی اصل معنای این کلمه را از واژه «یمین» به معنای «دست راست» دانسته‌اند که بعدا به مناسبت در معنای «قسم خوردن» (چون هنگام هم‌قسم شدن غالبا دست راست را در دست هم می‌گذاشتند) به کار رفته است. (مفردات ألفاظ القرآن، ص۸۹۴) اما برخی معتقدند که «یمین» به معنای سوگند، اگرچه تناسبی با معنای عربی واژه دارد، اما در اصل از زبان‌های عبری و سریانی گرفته شده است. (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج۱۴، ص۲۷۰)
در قرآن کریم، اگر از تعبیر “مِلک «یمین» یا «أیمان»” (مَلَكَتْ يَمينُک؛ مَلَكَتْ أَيْمانُهُم) که ۱۴ بار آمده و به معنای «صاحب اختیارِ (اربابِ) کسی بودن» است صرف نظر شود، تمامی مواردی که کلمه «یمین» (به صورت مفرد) به کار رفته به معنای «دست راست» (یا «سمت راست») است و تمامی مواردی که کلمه «أیمان» (به صورت جمع) به کار رفته (جز یک مورد، که به معنای «سمت راست‌ها» است: لَآتِيَنَّهُمْ … عَنْ أَيْمانِهِمْ؛ اعراف/۱۷) به معنای «سوگندها» می‌باشد. (مانند همین آیه حاضر)
«بالِغَةٌ»[۱]
در مورد ماده «بلغ» قبلا (در جلسه ۴۱۳ http://yekaye.ir/al-anbiaa-21-106/) توضیح داده شد که برخی آن را به معنای «وصول» و «رسیدن» می‌دانند و برخی آن را به معنای «به نهایی ترین حد شیء رسیدن». و «بالغة» اسم فاعل آن است و علت مونث آمدن آن این است که صفت برای «أیمان» قرار گرفته است.
«أَيْمانٌ … بالِغَةٌ إِلی يَوْمِ الْقِيامَةِ»
اختلاف فوق در معنای «بلغ»، بخوبی ثمره خود در این آیه نشان می دهد و ما را با دو گونه تحلیل نحوی آیه مواجه می‌سازد: گفته شد که «بالغة» در اینجا صفت برای «أیمان» است؛ اما اینکه «إِلی يَوْمِ الْقِيامَةِ» متعلق به «أَيْمانٌ» باشد یا متعلق به «بالِغَةٌ»، متناسب با هر یک معانی «بلغ»، احتمالی قابل طرح است:
اگر «بلغ» را به معنای «رسیدن» بدانیم، آنگاه «إِلی يَوْمِ الْقِيامَةِ» متعلق به «بالِغَةٌ» است؛ و معنای آیه این می‌شود که «آنها سوگندهایی از ما گرفته‌اند که تا روز قیامت ادامه دارد و زمان اعتبار آن تا روز قیامت می‌رسد.» (مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۵۰۹؛ المیزان، ج۱۹، ص۳۸۳)
اگر «بلغ» را به معنای «به نهایی ترین حد شیء رسیدن» بدانیم؛ آنگاه «أَيْمانٌ بالغة» به معنای «سوگند موکد» (سوگندی در نهایت امر خود، که بشدت مورد تاکید است) می‌باشد؛ و «إِلی يَوْمِ الْقِيامَةِ» متعلق به «أَيْمانٌ» می‌باشد و معنای آیه این می‌شود که: «آنها سوگندهای مورد تاکیدی از ما گرفته‌اند، سوگندهایی تا روز قیامت». (مفردات ألفاظ القرآن، ص۸۹۴؛ مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۵۰۹؛ المیزان، ج۱۹، ص۳۸۳)
حدیث
۱) از امام صادق ع روایت شده است:
حکم بر دو گونه است: حکم خدا و حکم جاهلیت؛ و آنکه در حکم خدا به خطا رود، به حکم جاهلیت حکم کرده است.
الكافي، ج۷، ص۴۰۷
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
الْحُكْمُ حُكْمَانِ حُكْمُ اللَّهِ وَ حُكْمُ الْجَاهِلِيَّةِ فَمَنْ أَخْطَأَ حُكْمَ اللَّهِ حَكَمَ بِحُكْمِ الْجَاهِلِيَّةِ.
۲) از امام کاظم ع روایت شده است که رسول الله فرمودند:
از تکذیب خداوند برحذر باشید!
گفته شد: یا رسول الله! و چگونه چنین چیزی رخ می‌دهد؟
فرمود: گاه یکی از شما می‌گوید «خدا گفته است …»؛ و خدا می گوید: دروغ گفتی؛ من نگفته‌ام؛
یا اینکه می‌گوید «خدا نگفته است …»؛ و خدا می‌گوید: دروغ گفتی، من گفته بودم.
معاني الأخبار، ص۳۹۰
حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْكُوفِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ ع قَالَ:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اتَّقُوا تَكْذِيبَ اللَّهِ!
قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ كَيْفَ ذَاكَ؟!
قَالَ يَقُولُ أَحَدُكُمْ قَالَ اللَّهُ فَيَقُولُ اللَّهُ كَذَبْتَ لَمْ أَقُلْهُ أَوْ يَقُولُ لَمْ يَقُلِ اللَّهُ فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ كَذَبْتَ قَدْ قُلْتُهُ.
۳) از امام باقر ع و نیز از صادق ع روایت شده است:
هر کس – از کسانی که تازیانه یا عصا به دست دارند – که [حتی] در مورد دو درهم بر اساس چیزی غیر از آنچه خداوند نازل فرموده، حکم کند، او بدانچه خداوند عز و جل بر حضرت محمد ص نازل کرده، کافر است!
الكافي، ج۷، ص۴۰۷
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ صَبَّاحٍ الْأَزْرَقِ عَنْ حَكَمٍ الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع؛ وَ حَكَمٍ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالا:
مَنْ حَكَمَ فِي دِرْهَمَيْنِ بِغَيْرِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّنْ لَهُ سَوْطٌ أَوْ عَصًا فَهُوَ كَافِرٌ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى مُحَمَّدٍ ص.
توضیح
ظاهرا مقصود از «کسانی که تازیانه یا عصا به دست دارند»، به ترتیب اشاره است به حاکم [یا قاضی] و عالِمی که مورد توجه است.
تدبر
۱) «أَمْ لَكُمْ أَيْمانٌ عَلَيْنا بالِغَةٌ إِلی يَوْمِ الْقِيامَةِ»
اگر کفار مدعی‌اند که خداوند در قیامت بین آنان و مومنان تفاوتی نمی‌گذارد باید دلیلی بیاورند که تا روز قیامت این دلیل به کارشان بیاید؛ نه اینکه فقط الان برای خودشان مایه دلخوشی باشد!
۲) « ما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ؛ أَمْ لَكُمْ كِتابٌ فيهِ تَدْرُسُونَ؛ … أَمْ لَكُمْ أَيْمانٌ عَلَيْنا …»
تا اینجا از کفار سه گونه استدلال طلب شد؛ مفسران دسته‌بندی‌های گوناگونی از این سه به عمل آورده‌اند؛ از جمله:
الف. هر مطلبی که انسان ادعا می‌کند یا باید بر اساس حکم عقل باشد، وگرنه باید دلیلی از جانب خدا داشته باشد، که این دلیل یا مطلبی در یک کتاب آسمانی است یا اینکه خودشان مستقیما با خدا سخن گفته و از او شاهدی آورده باشند! (المیزان، ج۱۹، ص۳۸۲)
ب. استدلال و استناد یا باید به به عقل باشد، یا به کتاب آسمانی، یا بر اساس تعهد و پیمان. (تفسیر نور، ج۱۰، ص۱۸۵)
ج. در مقام بحث کردن با دیگران سه گونه می‌توان استدلال آورد: یک به واضحات عقلی (که هیچکس در آن اختلاف ندارد) برگردانیم، یا به سخنی که خداوند گفته است، یا به آنچه بین ما قبلا توافق شده و طرفین آن را پذیرفته‌ایم.
د. …
۳) «أَمْ لَكُمْ أَيْمانٌ عَلَيْنا بالِغَةٌ إِلی يَوْمِ الْقِيامَةِ إِنَّ لَكُمْ لَما تَحْكُمُونَ»
خداوند با هیچ انسانی پیمان نبسته که او حق داشته باشد هر گونه که دلش می‌خواهد حکم کند.
به تعبیر دیگر،
خداوند هیچ تعهدی نداده که حقیقت همان چیزی است که شما حکم می‌کنید. (تفسیر نور، ج۱۰، ص۱۸۶)
[۱] . اختلاف قرائت:
قرأ الجمهور: بالِغَةٌ بالرفع على الصفة، و الحسن و زيد بن علي: بالنصب على الحال من الضمير المستكن في علينا (البحر المحيط في التفسير، ج۱۰، ص۲۴۶)
بازدیدها: ۶