۱ ذی‌القعده ۱۴۴۱
ترجمه
برای یاران دست راست.
نکات ادبی
درباره دو کلمه «أَصْحاب» و «الْیمینِ» در آیه ۲۷ همین سوره (جلسه ۹۹۴) توضیحات لازم گذشت.
لِأَصْحابِ
این عبارت به لحاظ نحوی ظرفیت تحلیل‌های متعددی را دارد؛ یعنی می‌تواند متعلق باشد به «أنشأنا» یا متعلق باشد به «جعلنا» یا صفت باشد برای «أتراباً» یا خبر باشد برای کلمه محذوفی ماند «هن». (التبيان فى اعراب القرآن، ص۳۶۴[۱]؛ تفسير كنز الدقائق، ج۱۳، ص۳۲[۲]) اینکه بر اساس هریک معنای آیه چه خواهد شد در تدبرها خواهد آمد.
حدیث
۱) روایتی از ابوبصیر نصل شده که وی تفسیر آیات متعددی را از امام صادق ع می‌پرسد. از جمله اینکه می‌گوید:
گفتم: «برای هرکه از شما که خواست تقدم جوید یا جا بماند» (مدثر/۳۷)؟
فرمود: یعنی هرکس که به سوی ولایت ما تقدم جوید از عذاب سقر (جهنم) جا بماند؛ و هرکس از ما جا بماند، به سوی عذاب سقر تقدم جوید؛ «جز اصحاب یمین» که به خدا سوگند آنان شیعیان ما هستند.
الكافي، ج۱، ص۴۳۴
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِالرَّحْمَنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي‌حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ ع
قُلْتُ «لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَقَدَّمَ أَوْ يَتَأَخَّرَ»؟
قَالَ: مَنْ تَقَدَّمَ إِلَى وَلَايَتِنَا أُخِّرَ عَنْ سَقَرَ وَ مَنْ تَأَخَّرَ عَنَّا تَقَدَّمَ إِلَى سَقَرَ «إِلَّا أَصْحابَ الْيَمِينِ» قَالَ: هُمْ وَ اللَّهِ شِيعَتُنَا.
تدبر
۱) «لِأَصْحابِ الْیمینِ»
در نکات ادبی اشاره شد که برای این آیه به لحاظ نحوی حالات متعددی فرض دارد؛ که متناسب با هریک آیه می‌تواند بر معنای خاصی دلالت داشته باشد:
الف. اگر متعلق باشد به «أنشأنا»، ویا خبر باشد برای کلمه محذوفی مانند «هن»؛ یعنی آنان زنان را برای اصحاب یمین ایجاد کردیم.
ب. اگر متعلق باشد به «جعلنا»؛ یعنی این صفات باکره بودن و شوهردوست و هم سن و سال بودن در آن زنان را به خاطر اصحاب یمین چنین قرار دادیم.
ج. اگر صفت باشد برای «أتراباً»؛ آنگاه از هم سن و سال بودن آن زنان بهشتی با اصحاب یمین خبر می‌دهد.
د. …
۲) «لِأَصْحابِ الْیمینِ»
با اینکه در آیه ۲۷ معلوم شده بود که محور بحث اصحاب یمین‌اند و در آیات بعد هم توصیفی از نعمتهایی که خداوند برای اصحاب یمین برشمرد آمده بود، چرا در اینجا مجددا بر اینکه اینها برای اصحاب یمین است تاکید شد؟
الف. از آیه ۲۸ که نعمتهای اصحاب یمین شروع شد با تعبیر «فی» بود؛ یعنی ناظر بود به وضعیتی که اصحاب یمین در آن وضعیت بودند. اما از آیه ۳۵ که سراغ این زنان رفت، دیگر اشاره به یک وضعیتی که اصحاب یمین در آن بسر می‌برند نیست؛بلکه اشاره به نعمت خاصی است که خداوند برای اصحاب یمین آماده کرده؛ و از این رو از تعبیر «ل» (برای) استفاده کرد.
ب. برخلاف نظر برخی از مفسران که عبارت «جزاءاً و ثوابا لهم» را در تقدیر گرفته‌اند (مجمع البيان، ج۹، ص۳۳۱)، به نظر می‌رسد اگر مقایسه شود با آنجا که سخن از حورالعین برای مقربان بود و صریحا از تعبیر «جَزاءً بِما كانُوا يَعْمَلُونَ» (واقعه/۲۴) استفاده کرد، شاید اینجا می‌خواهد نشان دهد که اگر حورالعین پاداش عملهای خود مقربان است؛ اما این زنان و بلکه عموم این نعمتها برای اصحاب یمین از باب لطف و عنایت خدا و فضل خدا برای آنان است نه اینکه واقعا عمل آنان چنین ثمره‌ای داشته باشد؛ از این رو اگر چه سبک شروع بیان این نعمتها برای اصحاب یمین شبیه بیانی بود که برای مقربان گذشت (که در هر دو با این تعبیر شروع کرد که در چه وضعیتی بسر می‌برند) اما در پایانش به جای تعبیر «جَزاءً بِما كانُوا يَعْمَلُونَ» که برای مقربان آورد تعبیر «لِأَصْحابِ الْیمینِ» را برای اصحاب یمین آورد که نشان دهد اینها از باب پاداش خودشان نیست.
ج. …
[۱] . لِأَصْحابِ الْيَمِينِ: اللام متعلقة بأنشأناهنّ أو بجعلناهن؛ أو هو نعت لأتراب.
[۲] . متعلّق «بأنشأنا»، أو «جعلنا». أو صفة «لأبكارا». أو خبر لمحذوف، مثل: هنّ. چنانکه ملاحظه می‌شود مرحوم مشهدی یک حالت را این دانسته که صفت باشد برای «أبكارا»؛یعنی آنها را باکره‌هایی برای اصحاب یمین قرار دادیم؛ اما معنای واضحی ندارد؛ و با توجه به اینکه اغلب نوشته‌اند صفة «لأترابا» احتمالا در اینجا اشتباهی توسط ناسخ رخ داده و ایشان هم همین مورد نظرش بوده است.
بازدیدها: ۴