۲۰/۴/۱۳۹۷
ترجمه
و چون بدانان گفته شود از آنچه پیش روی شماست و آنچه پشت سرتان است، تقوا پیشه کنید، شاید که بر شما رحم آرند؛ [رویگردان می‌شوند] .
نکات ادبی
«اتَّقِ» فعل امر از ماده «وقی» در باب افتعال (در اصل به صورت«اِوتَقی») بوده است. ماده «وقی» در اصل به معنای نگهداشتن و حفظ کردن است و ترجمه کلمه «تقوی» به «خودنگهداری» بسیار مناسب‌تر است تا «پرهیزکاری». باب افتعال چون معنای مطاوعه (پذیرش) می‌دهد لذا «اتَّقِ» به معنای آن است که حالت تقوی را در درون خود قبول و جاری کن و به تعبیر ساده‌تر: تقوی داشته باش.
جلسه ۴۲۰ http://yekaye.ir/al-ahzab-33-1/
درباره ماده «وقی» و کلمه «تقوی» و کاربردهای قرآنی آن در جلسه ۱۰۷۸ به تفصیل بیشتری بحث خواهد شد. https://yekaye.ir/al-hujurat-49-13/
حدیث
۱) از امام صادق ع درباره این آیه روایت شده است که فرمودند:
معنایش این است که خود را نگه دارید از آنچه پیش روی شماست از گناهان؛ و آنچه پشت سرتان است از عقوبت.
مجمع البيان، ج۸، ص۶۶۷
روى الحلبي عن أبي عبد الله (ع) قال
معناه اتَّقُوا مَا بَيْنَ أَيْدِيكُمْ مِنَ الذُّنُوبِ وَ مَا خَلْفَكُمْ مِنَ الْعُقُوبَةِ.
۲) از امیرالمومنین ع روایت شده است:
روایت شده است که امیرالمومنین ع یکبار در روز عید قربان نماز عید را بجا آوردند و سپس خطبه خواندند. در فرازی از خطبه، فرمودند:
پس مبادا که آرزو بر شما غلبه کند و مهلتتان طولانی شود، در این مهلت به آرزوها مغرور نشوید و در این زندگانی عبادت خدا را در پیش گیرید که به خدا سوگند اگر همانند ماده‌شتری که بچه‌اش را گم کرده ناله سر دهید و همچون دعای آفریدگان دعا کنید و و هم تضرع ازدنیابریدگان فریاد سر دهید و اموال و اولاد را برای تقرب به خداوند و در راه اینکه درجه‌تان نزد او بالا رود یا گناهی از گناهانی که نویسندگانش ثبت و رسولانش حفظ کرده‌اند رها سازید، در ازای آن ثوابش که برایتان امید دارم ویا عقابش که بر شما از آن بیمناکم، بسی اندک است؛ و به خدا سوگند اگر دلهایتان ذوب شود و از چشمانتان در رغبت به او و ترس از او خون روان گردد سپس مادامی که دنیا باقی است عمر کنید، اعمالتان – هر چند هیچ چیزی از تلاشتان فروگذار نشود – به گردِ نعمتهای عظیمی که بر شما روا داشته و اینکه شما را به ایمان هدایت کرده، نرسد؛ و هرگز تا ابد الدهر – ما دامی که دهر برپاست – با اعمالتان نه سزاوار بهشتش خواهید شد و نه سزاوار رحمتش؛ ولیکن به رحمت اوست که مورد رحمت قرار می‌گیرید و به هدایت اوست که هدایت می‌شوید و به واسطه این دو است که به سوی بهشت رهسپار می‌گردید.
من لا يحضره الفقيه، ج۱، ص۵۱۹
وَ كَانَ عَلِيٌّ ع يَبْدَأُ بِالتَّكْبِيرِ إِذَا صَلَّى الظُّهْرَ مِنْ يَوْمِ النَّحْرِ وَ كَانَ يَقْطَعُ التَّكْبِيرَ آخِرَ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ عِنْدَ الْغَدَاةِ وَ كَانَ يُكَبِّرُ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ فَيَقُولُ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ فَإِذَا انْتَهَى إِلَى الْمُصَلَّى تَقَدَّمَ فَصَلَّى بِالنَّاسِ بِغَيْرِ أَذَانٍ وَ لَا إِقَامَةٍ فَإِذَا فَرَغَ مِنَ الصَّلَاةِ صَعِدَ الْمِنْبَرَ ثُمَّ بَدَأَ فَقَالَ …
فَلَا يَغْلِبَنَّكُمُ الْأَمَلُ وَ لَا يَطُلْ عَلَيْكُمُ الْأَمَدُ وَ لَا تَغْتَرُّوا فِيهَا بِالْآمَالِ وَ تَعْبُدُوا اللَّهَ أَيَّامَ الْحَيَاةِ فَوَ اللَّهِ لَوْ حَنَنْتُمْ حَنِينَ الْوَالِهِ الْعَجْلَانِ وَ دَعَوْتُمْ بِمِثْلِ دُعَاءِ الْأَنَامِ وَ جَأَرْتُمْ جُؤَارَ مُتَبَتِّلِ الرُّهْبَانِ وَ خَرَجْتُمْ إِلَى اللَّهِ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ الْتِمَاسَ الْقُرْبَةِ إِلَيْهِ فِي ارْتِفَاعِ دَرَجَةٍ عِنْدَهُ أَوْ غُفْرَانِ سَيِّئَةٍ أَحْصَتْهَا كَتَبَتُهُ وَ حَفِظَتْهَا رُسُلُهُ لَكَانَ قَلِيلًا فِيمَا أَرْجُو لَكُمْ مِنْ ثَوَابِهِ وَ أَتَخَوَّفُ عَلَيْكُمْ مِنْ أَلِيمِ عِقَابِهِ وَ بِاللَّهِ لَوِ انْمَاثَتْ قُلُوبُكُمُ انْمِيَاثاً وَ سَالَتْ عُيُونُكُمْ مِنْ رَغْبَةٍ إِلَيْهِ وَ رَهْبَةٍ مِنْهُ دَماً ثُمَّ عُمِّرْتُمْ فِي الدُّنْيَا مَا كَانَتِ الدُّنْيَا بَاقِيَةً مَا جَزَتْ أَعْمَالُكُمْ وَ لَوْ لَمْ تُبْقُوا شَيْئاً مِنْ جُهْدِكُمْ لِنِعَمِهِ الْعِظَامِ عَلَيْكُمْ وَ هُدَاهُ إِيَّاكُمْ إِلَى الْإِيمَانِ مَا كُنْتُمْ لِتَسْتَحِقُّوا أَبَدَ الدَّهْرِ مَا الدَّهْرُ قَائِمٌ بِأَعْمَالِكُمْ جَنَّتَهُ وَ لَا رَحْمَتَهُ وَ لَكِنْ بِرَحْمَتِهِ تُرْحَمُونَ وَ بِهُدَاهُ تَهْتَدُونَ وَ بِهِمَا إِلَى جَنَّتِهِ تَصِيرُون…
تدبر
۱) «اتَّقُوا ما بَینَ أَیدیكُمْ وَ ما خَلْفَكُمْ …»
مقصود از «آنچه پیش روی شماست» و «آنچه پشت سرتان است» که انسان باید خود را از آن دو حفظ کند، به ترتیب چیست؟
الف. گناهان که در پیش رویشان است؛ و عقوبت آخروی که در پشت سر منتظرشان است (حدیث۱؛ المیزان، ج۱۷، ص۹۳)
ب. آنچه پیش روی آنهاست امر آخرت است که باید برایش تلاش کنند؛ و آنچه پشت سر می‌گذارند دنیاست که نباید بدان مغرور شوند. (مجمع البيان، ج۸، ص۶۶۷)
ج. آن گناهانی که در پیش رو دارید و آن گناهانی که قبلا انجام داده‌اید؛ یعنی خود را از عذاب خدا درباره گناهان آینده با اجتناب از آن گناهان،و از عذاب خدا به خاطر گناهان گذشته با توبه از آنان حفظ کنید. (مجاهد، به نقل مجمع البيان، ج۸، ص۶۶۷)
د. آن چه پیش روی شماست از عذاب آخرت، و آنچه از عذاب بر امتهای پیشین نازل شد (قتاده، به نقل مجمع البيان، ج۸، ص۶۶۷)
ه. آن چه پیش روی شماست از عذاب‌های دنیوی مانند غرق شدن و … به قرینه آیه ۴۳ (وَ إِنْ نَشَأْ نُغْرِقْهُمْ) و آنچه پشت سر شماست، مرگی است که در کمین شماست و راه فراری از آن ندارید به قرینه عبارت «الی حین» در آیه قبل. (مفاتیح الغیب، (فخر رازی)، ج۲۶، ص۲۸۷)
و. آن چه پیش روی شماست نبوت پیامبر اسلام ص است که تکذیب کردید؛ و آنچه در ورای شماست آخرت است که آن را هم تکذیب کردید. (مفاتیح الغیب، (فخر رازی)، ج۲۶، ص۲۸۷)
ز. از آنچه پيش شماست از آخرت، و آنچه پس از شما از مال و مكنت به سبب آن معصيت‌ها باقی می‌ماند. (تفسیر نسفی، ج۲، ص۸۳۳)
ح. …
۲) «اتَّقُوا ما بَینَ أَیدیكُمْ وَ ما خَلْفَكُمْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»
خود را نگه داشتن در قبال آنچه در پیش و پس انسان است، امید به اینکه انسان مشمول رحمت خدا شود را زیاد می‌کند.
۳) «وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّقُوا ما بَینَ أَیدیكُمْ وَ ما خَلْفَكُمْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»
آیه می‌فرماید «چون بدانان گفته شود از آنچه پیش روی شماست و آنچه پشت سرتان است، تقوا پیشه کنید، شاید که بر شما رحم آرند» اما نمی‌فرماید که وقتی به آنان چنین گفته می‌شود، چه رخ می‌دهد. چرا؟
الف. به قرینه آیه بعد، معلوم می‌شود که آن جمله محذوف این است که «آنان رویگردان می‌شوند» (مجمع البيان، ج۸، ص۶۶۸)
ب. به قدری پاسخ و مواجهه آنان با این دعوت پیامبران اسف‌بار و نامعقول است، که بهتر این است که اصلا رپاسخ آنها بیان نشود! (المیزان، ج۱۷، ص۹۳)
ج. گاه حذف پاسخ و واگذاری آن به ذهن مخاطب، امکان چندین معنا را – با توجه به تفاوت‌های مخاطبین و … – فراهم می‌آورد که همگی آنها مورد نظر خداوند از القای آن جمله بوده است؛ مثلا جملاتی مانند «رویگردان می‌شوند» (به قرینه آیه بعد)، «گفتن و نگفتنت فرقی برایشان ندارد» (شبیه مضمون آیه سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُون؛ بقره/۶)، «بیشتر لجاجت می‌ورزند» (شبیه مضمون آیه إِذا قيلَ لَهُمْ لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ يَسْتَكْبِرُون؛ صافات/۳۵) و …
د. …
۴) «وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّقُوا …»
در آیات قبل، همه مطالب را با ضمیر متکلم آورد؛ اما اینجا مطلب را با فعل مجهول بیان کرد. چرا؟
الف. شاید می‌خواهد نشان دهد این سخن در آنان بی‌تاثیر است و فرقی نمی‌کند گوینده‌اش خدا باشد یا هرکس دیگری. در واقع، آنان گوششان به این سخن بدهکار نیست.
ب. …
بازدیدها: ۹۹
( شاید ) از کجا امده.؟ بهتر نیست بگوییم:
خود نگه داری در مورد انچه پیش و پس است همراه با رحمت است.
سلام علیکم
لعل با مع تفاوت دارد
اما نمی‌فرماید که وقتی به آنان چنین گفته می‌شود، چه رخ می‌دهد. چرا؟
آیت الله جوادی آملی فرمودند:
آن دستور را كه اصلاً براساس اعراض جواب ندادند, ﴿إِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّقُوا مَا بَيْنَ أَيْدِيكُمْ وَ مَا خَلْفَكُمْ﴾ را اصلاً جواب ندادند، سرّش اين است كه از هر آيه اعراض مي‌كنند. دستور اعتقادي و اخلاقي بدهيم اصلاً گوش نمي‌دهند,
سوال-آیا (اصلا جواب ندادند) با (اعراض کردند) دو مقوله است یا یکی هست؟؟
سلام علیکم
دو مقوله است که البته گاه با هم تلازم دارد.
لذا حقیر این را به عنوان یکی از احتمالات آیه عرض کردم نه تنها احتمال.