۸ ذی‌القعده ۱۴۳۹
ترجمه
پس امروز هیچکس هیچ مورد ظلم واقع نشود، و جزایتان ندهند جز آنچه که همواره انجام می‌داده‌اید.
نکات ادبی
حدیث
۱) امام سجاد دعای وداع ماه مبارک رمضان را با این جملات آغاز می‌کردند:
خدایا ! ای کسی که [در ازای نعمتهایی که می‌دهی] انتظار پاداش نداری و بر بخشش پشیمان نمی‌شوی و به بنده‌ات برابر [= صرفاً به اندازه‌ای که عمل کرده] پاداش نمی‌دهی [بلکه پاداشت همواره بیش از تلاش اوست].
نعمت دادنت بی‌سابقه است و عفوت از باب تفضل است و عقوبتت عین عدالت است و قضا و قدرت خیر است…
الصحيفة السجادية، دعاء ۴۵
وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي وَدَاعِ شَهْرِ رَمَضَانَ:
اللَّهُمَّ يَا مَنْ لَا يَرْغَبُ فِي الْجَزَاءِ وَ يَا مَنْ لَا يَنْدَمُ عَلَى الْعَطَاءِ وَ يَا مَنْ لَا يُكَافِئُ عَبْدَهُ عَلَى السَّوَاءِ. مِنَّتُكَ ابْتِدَاءٌ، وَ عَفْوُكَ تَفَضُّلٌ، وَ عُقُوبَتُكَ عَدْلٌ، وَ قَضَاؤُكَ خِيَرَةٌ.
۲) از امام صادق ع روایت شده است:
هیچ بنده‌ای نیست مگر اینکه از جانب خداوند علیه او حجتی هست؛ یا به خاطر گناهی که انجام داده، و یا به خاطر نعمتی که در سپاسگزاری آن کوتاهی ورزیده!
الأمالي (للطوسي)، ص۲۱۱
أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِي أَبُو الْحَسَنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِيِّ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَصْبَهَانِيِّ، عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِيِّ، عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) يَقُولُ:
مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَ لِلَّهِ عَلَيْهِ حُجَّةٌ، إِمَّا فِي ذَنْبٍ اقْتَرَفَهُ، وَ إِمَّا فِي نِعْمَةٍ قَصَّرَ عَنْ شُكْرِهَا.
۳) ابن اُذَینه می‌گوید: از امام صادق ع پرسیدم که درباره قضا و قدر چه می‌فرمایید؟
فرمود: می‌گویم همانا خداوند تبارک و تعالی هنگامی که بندگان را در روز قیامت جمع کند، از آنان در مورد آنچه با آنان عهد کرده، سوال و بازخواست می‌کند ولی از آنچه بر آنان مقدر کرده سوال نمی‌کند.
التوحيد (للصدوق)، ص۳۶۵
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا تَقُولُ فِي الْقَضَاءِ وَ الْقَدَرِ؟
قَالَ أَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى إِذَا جَمَعَ الْعِبَادَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ سَأَلَهُمْ عَمَّا عَهِدَ إِلَيْهِمْ وَ لَمْ يَسْأَلْهُمْ عَمَّا قَضَى عَلَيْهِم.
تدبر
۱) «فَالْیوْمَ لا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیئاً»
اگر ظلم و بی‌عدالتی‌ای هست تنها در دنیاست؛ در روز قیامت هیچکس هیچ مورد ظلم واقع نشود؛
و عقوبت خدا نیز عادلانه است. (حدیث۱)
۲) «لا تُجْزَوْنَ إِلاَّ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»
می‌دانیم که در قیامت اگر خداوند در قیامت فقط با عدل خود رفتار کند، هیچکس نجات نمی‌یابد، زیرا دست کم یا گناهی کرده و یا در ادای نعمتی قصور داشته است (حدیث۲) و در حقیقت جزای اغلب انسان‌ها را بر اساس فضل و رحمت خویش محاسبه می‌کند، نه بر اساس عدل و صِرف عمل خود افراد. پس چرا فرمود «جزایتان ندهند جز آنچه که همواره انجام می‌داده‌اید»؟
الف. این ناظر به عمل است و اشاره به تجسم اعمال، که در مقام محاسبه عمل، صرفا خود عمل است که مجسم می‌شود نه اندکی بیش یا کم؛ ولی فضل و رحمت خدا حساب دیگری دارد؛ چنانکه در آیه دیگر بین اینها تفکیک کرد و آن زیادی را به عنایت خداوند – و نه به عمل خود آنان – مربوط ساخت و فرمود «لَهُمْ ما يَشاؤُنَ فِيها وَ لَدَيْنا مَزِيدٌ» (ق/۳۵) (المیزان، ج۱۷، ص۱۰۰)
ب. این در وصف کافران و بدکاران است و مقصود از جزا صرفا مجازات و کیفر بدی‌ها مد نظر است، و آنچه خدا با فضل خود برخورد می‌کند در مقام پاداش خوبی‌هاست. (مفاتيح الغيب (فخر رازی)، ج۲۶، ص۲۹۳)
ج. چه‌بسا منظور از آیه «جنس عمل» باشد نه میزان آن؛ یعنی می‌فرماید جزای شما چیزی نیست جز آنچه انجام می‌دادید: اگر خوب بود، خوب؛ و اگر بد بود، بد. (المیزان، ج۱۷، ص۱۰۰)
د. …
۳) «… هُمْ جَمیعٌ لَدَینا مُحْضَرُونَ؛ فَالْیوْمَ لا تُظْلَمُ …»
چرا این آیه را با حرف «فـ» (که نشان دهنده آن است که این مطلب مبتنی بر مطلب قبل است)به جمله قبل عطف کرد؟
الف. می‌خواهد نشان دهد که آن احضار کردن برای حسابرسی است و گویی می‌فرماید هنگامی که جمع می‌شوند برای جدا شدن بر اساس عدل جمع می‌شوند: آنان جمع می‌شوند تا به کسی ظلم نشود. (مفاتيح الغيب، ج۲۶، ص۲۹۳)
ب. …
۴) «فَالْیوْمَ لا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیئاً وَ لا تُجْزَوْنَ إِلاَّ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»
چه ارتباط و نسبتی بین این دو جمله «امروز هیچکس هیچ مورد ظلم واقع نشود» و «جزایتان ندهند جز آنچه که همواره انجام می‌داده‌اید» هست که هر دو در یک آیه آمده اند؟
الف. جمله دوم به منزله برهان بر جمله اول است: ظلم نهادن چیزی در غیر جایگاه خود است و چون جزا حقیقت و باطنِ خود عمل است، پس هیچ ظلمی ممکن نیست رخ دهد. (المیزان، ج۱۷، ص۱۰۰)
ب. جمله اول بیشتر ناظر به مومنان و برای اطمینان‌بخشی به آنان است؛ و جمله دوم ناظر به کافران و برای ناامید کردن قطعی آنان است. (مفاتيح الغيب، ج۲۶، ص۲۹۳)
ج. …
۵) «لا تُجْزَوْنَ إِلاَّ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»
چرا نفرمود «ما تعملون» و از تعبیر «ما کنتم تعملون» استفاده کرد؟
الف. شاید می‌خواهد نشان دهد مدار جزا بر کارهایی است که به صورت رویه در زندگی شخص درآمده است؛ اما کاری که احیانا یکبار و دوبار انجام شده و رویه شخص نبوده با اغماض و عفو خداوند مواجه می‌شود.
ب. …
بازدیدها: ۲۱
با سلام
ضرب المثل : در آن روز هرچه کاشتی (در دنیا) نتیجه اش را درو می کنی .