بسم الله الرحمن الرحیم
نویسنده محتوای این سایت، حسین سوزنچی است، طلبه درس خارج در حوزه علمیه قم، دکترای فلسفه از دانشگاه تربیت مدرس، و استاد تمام گروه علوم اجتماعی در دانشگاه باقرالعلوم ع. (توضیحات بیشتر را در سایت شخصی حسین سوزنچی به آدرس souzanchi.ir می‌توانید ملاحظه کنید)
مهجوریت قرآن در میان ما مسلمانان مطلبی نیست که نیاز به توضیح داشته باشد. یکبار حساب کردم اگر هر روز فقط در یک آیه قرآن تدبر کنیم، بعد از حدود ۱۷ سال در کل آیات قرآن تدبر کرده‌ایم. از ابتدای سال ۱۳۹۵ این کار را شروع کردم و بنا گذاشتم با توکل بر خدا در شبکه مجازی تلگرام، کانالی با عنوان «حداقل یک آیه در روز» (که بعدا به «یک آیه در روز» تغییر نام داده شد) برای این کار راه‌اندازی کردم و بعد کار را روزانه در وبلاگی قرار می دادم و از ابتدای دیماه ۱۳۹۵ این کار به طور منظم در وب‌سایت حاضر قرار می‌گیرد تا امکان مراجعات افراد میسر شود. در سال ۱۳۹۷، به دلایلی، ادامه کار را به پیامرسانهای داخلی منتقل کردم؛ و اکنون مدتی است که کار عمدتا در پیام‌رسان ایتا ادامه دارد؛ هرچند دوباره از سال ۱۴۰۱ کانال تلگرام را هم مجددا فعال کردم.
انسان وقتی بخواهد مطلبی را به دیگران منتقل کند بسیار متفاوت است تا برای خودش مطالعه کند؛ لذا کاری که گمان می‌کردم با حداکثر ۱ ساعت در روز انجام شود، اکنون (تا بهمن ۱۳۹۹) به طور متوسط حدود ۳-۴ ساعت و گاه تا ۸-۹ ساعت وقت می‌گیرد. (از بهمن ۱۴۰۰ که کار بعد از یک توقف یک ساله دوباره شروع شد، با توجه به اشتغالات دیگر به طور متوسط بین ۱ تا ۴ ساعت در روز وقت می‌گذارم؛ و دیگر کار هرآیه چندین روز طول می‌کشد)
سیر کار این است که بعد از انتخاب آیه مورد نظر، ابتدا با مراجعه به کتب لغت و بررسی ترجمه‌های معتبر قرآن، تلاش می‌شود که ترجمه مناسبی ارائه شود؛ و در این راستا به اختلاف قرائت‌ها نیز اشاره‌ای می‌شود، سپس نکات ادبی متن، که در فهم دقیق متن کمک می‌کند استخراج می‌شود؛ در گام بعد با جستجویی در احادیث، چند حدیث مرتبط با آیه که در فهم جوانب آیه کمک کند، در کانال گذاشته می‌شود؛ نهایتا پس از مراجعه به برخی تفاسیر (حداقل: تفاسیر روایی [قمی، عیاشی، صافی، برهان، نورالثقلین] و نیز دو تفسیر المیزان و مجمع‌البیان) و نیز تاملاتی در خود آیه و سایر آیات قرآنی مرتبط، نکاتی به عنوان تدبر ارائه می‌گردد؛ و حتی‌الامکان اگر محتوای آیه با برخی از حوزه‌های تخصصی علم (مانند حوزه‌های انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی، فلسفی، و …؛ در حدی که اطلاعات نویسنده اجازه می‌دهد) ارتباطی دارد، آن ارتباط نیز معرفی می‌شود. در خاتمه کل مباحث آیه در وب‌سایت حاضر قرار داده می‌شود تا در فضای مجازی بسهولت قابل دست‌یابی باشد. (کل این کارها تا سال ۹۷ تقریبا در یک روز انجام می‌شد اما بتدریج هم کارهای دیگری اضافه شد و هم تقید به یک روز را رها کردم که توضیحش در ادامه می‌آید).
ابتدای کار انتخاب آیات ترتیب چندان واضحی نداشت اما از اواسط تابستان ۱۳۹۵ انتخاب آیات را بر اساس آیاتی که در کتاب درسی جدیدالتالیف درس دین و زندگی سال دهم (سال اول دوره دوم متوسطه) آمده بود، قرار دادم و از آبان سال ۱۳۹۵، موضوع انسان‌شناسی به عنوان محور آیات انتخابی قرار گرفته؛ و به طور خاص موضوع «خلقت انسان» محل بحث بود و سه دسته آیات (بقره/۲۸-۳۹؛ اعراف/۱۰-۳۶؛ حجر۲۹-۵۰) مورد بررسی قرار گرفت. سپس برای اجتناب از تخصصی شدنی که ممکن است موجب ملول شدن خوانندگان شود، از ورود به بقیه آیات مربوط به خلقت قبل الدنیا خودداری شد و ابعاد دیگری از خلقت انسان که در دنیا مورد نظر است مورد بررسی قرار گرفت. در این زمینه ابتدا به سراغ آیاتی از سوره معارج/۱۹-۳۵ رفتیم که در آنها نیز تعبیر «خلقت انسان» آمده، اما این تعبیر، نه در مورد وضعیت انسان قبل از دنیا و مساله هبوط، بلکه در مورد وضعیت انسان در متن دنیاست. سپس به آیات ابتدایی سوره حج/۱-۲۴ پرداختیم که با نیم‌نگاهی به «خلقت انسان»، این بار درباره وضعیت انسان با توجه به هدف و غایتی که در آخرت محقق می‌شود، بحث می‌کند، و بر اساس راهی که انسانها باید برای رسیدن به این هدف بپیمایند، گونه‌شناسی‌ای از انسانها ارائه می‌نماید و پیام اصلی‌اش را می‌توان این دانست که در تحلیل انسان، حتی در همین دنیا و کنش‌های فردی و اجتماعی‌اش، وی را در افق واقعیت اخروی در نظر بگیرید؛ نه صرفا در روابط ظاهری دنیوی‌اش. در ادامه وارد سوره بلد (۹۰) شدیم که به نکته مهمی در انسان‌شناسی می‌پردازد و آن تنیده شدن رنج و سختی در زندگی انسان است.
عملا از اسفند ۱۳۹۵ کار مدتی به صورت سوره‌ای ادامه یافت، یعنی بعد از سوره بلد، و در راستای بحث از «ابعاد خلقت انسان در دنیا» به سوره علق (۹۶) پرداختیم و سپس سراغ سوره قیامت (۷۵) رفتیم که با نیم‌نگاهی به نحوه آفرینش وی، تاکید اصلی بحث را بررسی حقیقت انسان از منظر غایت و نهایتی که در پیش رو دارد، و موضع‌گیری انسان در قبال آن غایت، قرار می‌دهد.
و دوباره به رویکرد موضوع‌محور (به جای بررسی کل یک سوره) برگشتم و احساس شد که فعلا برای بحثهای نسبتا انتزاعی‌تر درباره انسان، همین مقدار کافی است؛ و این بار موضوع فراز و نشیب‌های جامعه دینی مورد بحث قرار گرفت که در این راستا، سه دسته آیات (عنکبوت/۲-۱۳؛ انبیاء/۱۰۴-۱۱۲؛ احزاب/۱-۲۷) مورد بررسی قرار گرفت.
از اواخر خرداد ۱۳۹۶ و رمضان ۱۴۳۸ محور کار مجددا بررسی سوره‌ای قرار داده شد؛ و بعد از تامل در آیات سوره مزمل (۷۳) و قلم (۶۸)، بقیه آیات سوره احزاب (۳۳) نیز مورد بحث قرار گرفت و بحث این سوره نیز کامل شد و تا اردیبهشت ۱۳۹۷ سوره‌های لیل (۹۲) و کهف (۱۸) و عصر (۱۰۳) و فاطر (۳۵) به اتمام رسید. (در همان نیمه ابتدایی سال ۱۳۹۵ هم در همان سیر نامنظم، عملا سوره‌های حمد (۱) و توحید (۱۱۲) و قدر (۹۷) و با اندکی تسامح! کوثر (۱۰۸) نیز انجام شده بود) و از ابتدای رمضان ۱۴۳۹ (اردیبهشت ۱۳۹۷) بحث سوره یس (۳۶) آغاز و این سوره نیز کامل شد.
سپس به خاطر واقع شدن ما در عرصه جنگ اقتصادی، به نظرم رسید اواخر سوره آل عمران رهنمودهای مهمی برای این عرصه داشته باشد. لذا از اواخر محرم ۱۴۴۰ (مهر ۱۳۹۷) به سراغ سوره آل‌عمران (۳) رفتم، ولی نه از ابتدا؛ بلکه از آیه ۱۶۴ تا پایان سوره. در واقع، عبور از چهل سالگی انقلاب اسلامی و ورود در گام دوم، اقتضائاتی دارد که شاید مهمترین آنها رسیدن به فهم عمیقی پیچیدگی‌های جامعه دینی و مشکلات پیش روی آن است؛ تا سختی‌های مسیر ما را نه از راه به بیراهه بکشاند؛ و نه از ادامه مسیر منصرف سازد.
در ادامه به نظرم رسید زیربنای جامعه‌ای که بخواهد واقعا دینی باشد، این است که نهاد خانواده در آن نقش خود را درست ایفا نماید؛ و واقعیت این است که نظام سرمایه‌داری به طور غیرمحسوس و تدریجی، اما با جدیت، در مسیر تضعیف نهاد خانواده گام برمی‌دارد؛ و این خطری است که نظام اسلامی ما، و بلکه حیات اجتماعیِ ما ایرانیان با چنان سابقه تمدنی‌ای را تهدید می‌کند. از این رو، همزمان با جشن نیمه شعبان ۱۴۴۰ (۱ اردیبهشت ۱۳۹۸) وارد سوره نساء (۴) شدم و در جلسه ۹۲۵ ضمن ارائه دورنمایی از این سوره، توضیح دادم که به نظر می‌رسد این سوره در مقام تکوین بنیان جامعه دینی است؛ جامعه ای که شروع و زیربنایش نظام خانواده است؛ و البته می‌خواهد آن نوع روابط مطلوب خانوادگی به افق روابط اجتماعی هم کشیده شود؛ و آرمان جامعه، نه فقط برابری و عدالت، که برادری و مودت قرار داده شود.
از این پس برخلاف رویه‌های ابتدای کار، دیگر عجله و اصرار بر اینکه هر آیه حتما در یک روز و یا نهایتا دو سه روز تمام شود را کنار گذاشتم و هر آیه را به تفصیل بحث کردم و سعی کرده‌ام هم بحث لغوی و هم بحث حدیثی یک استقصای کاملی انجام دهم و علاوه بر تفاسیری که قبلا گفته شد حداقل به تفسیر کبیر فخر رازی (مفاتیح الغیب) و البحر المحیط به عنوان دو تفسیر مهم اهل سنت که قبلا هم گاه بدانها مراجعه می‌کردم مراجعه همیشگی داشته باشم که گاه یک آیه (مثل آیه الرجال قوامون …) حدود یک ماه طول کشید و بحث سوره نساء را تا آیه ۳۶ پیش بردم که فراز خانواده به پایان می‌رسد و فراز اجتماع آغاز می‌شود و البته دو آیه ۱۲۸ و ۱۷۶ به خاطر ارتباط تنگاتنگی که با آیات اول داشت در ضمن همین آیات بحث شد.
طولانی شدن بحث از سوره نساء و مسائل زنان و خانواده و نیز نزدیک شدن به ایام رجب و شعبان و رمضان موجب شد که برای اینکه حال و هوای بحث اندکی تغییر کند از ۲۷ جمادی الثانی ۱۴۴۱ (۳ اسفند ۱۳۹۸) به سراغ سوره واقعه (۵۶) رفتم که دست بر قضا مصادف شد با ایام شیوع کرونا در ایران، که تذکر خوبی است برای مرگ‌آگاهی انسان؛ و تا جمادی الثانی ۱۴۴۲ (بهمن ۱۳۹۹) این سوره نیز به اتمام رسید.
بعد از پایان سوره واقعه مسئولیت سنگینی برایم پیش آمد که این روند متوقف شد؛ و اگرچه این مسئولیت در مرداد ۱۴۰۰ از دوشم برداشته شد اما به دلایلی تا بهمن ۱۴۰۰ فرصت پرداختن مجدد به این کار مهیا نشد؛ و در این فاصله صرفا چون در دهه محرم سال ۱۴۴۳ قمری (مرداد ۱۴۰۰) سخنرانی‌ای داشتم که در آن تاملاتی درباره سوره نمل (۲۷) انجام شد آن تاملات را به صورت مختصر در محل بحث از آیات مربوطه در سایت قرار دادم که ان‌شاء الله هر زمان فرصت پرداختن به سوره نمل حاصل شد این موارد نیر مورد استفاده واقع شود؛ و در این فاصله‌ای که پیش آمده قصد دارم ان شاءالله بحثهای سوره واقعه را آماده نشر کاغذی کنم (اگر احیانا کسی گمان می‌کند که نشر اینها می‌تواند باقیات صالحاتی باشد و حاضر است هزینه‌های نشر را متقبل شود تا نشر آن با قیمت مناسبتری در اختیار افراد قرار گیرد می‌تواند از طریق پیغام گذاشتن در قسمت ارتباط با ما، آمادگی و راه ارتباطی با خویش را اعلام کند).
از اول رجب سال ۱۴۴۳ قمری (۱۴ بهمن ۱۴۰۰ شمسی) و پس از حدود یک سال از این توقف، با استمداد از امام زمان اروحنا له الفداء به ادامه این کار برگشتم و با توجه به اینکه یکی از مشکلات حادی که امروزه در جامعه ما مشاهده می‌شود وضعیت نامطلوب روابط اجتماعی در جامعه است؛ و با توجه به اینکه شاید بتوان گفت سوره حجرات (۴۹) از سوره‌های مدنی است که از صدر تا ذیل ناظر به تنظیم روابط صحیح اجتماعی در جامعه دینی و بلکه بین مطلق انسانهاست، این سوره در دستور کار قرار گرفت. با اینکه تعداد آیاتش کم بود، اما هم احادیث فراوانی ذیل آیاتش قابل ارائه بود و هم خود آیات بسیار بحث‌برانگیز بود و بحث آن حدود یک سال و نیم (تا روز عرفه ۱۴۴۴) به طول انجامید. سپس از روز عید قربان (۸ تیر ۱۴۰۲) سراغ سوره عبس (۸۰) به عنوان یکی از سوره‌های مکی رفتم که شروع آن هم یک بحث ارتباطی در جامعه دینی است و البته همچون اغلب سوره‌های مکی اولین و ضروری‌ترین باورها و نیازهای انسان برای جدی گرفتن زندگی بر مدار دین را مد نظر قرار می‌دهد؛ که بحث آن تا نیمه رمضان ۱۴۴۵ (۷ فروردین ۱۴۰۳) به طول انجامید. چون از یکی دوماه قبل بحث سفر حج پیش آمد و برای کسب آمادگی‌های لازم برای این فریضه مهم، بسیاری از کارهایم را متوقف کردم؛ و بعد از برگشت از سفر و گذشت دهه اول محرم، از ۱۱ محرم ۱۴۴۵ (۲۷ تیر۱۴۰۳) سراغ سوره ممتحنه (۶۰) رفتم که باز یک سوره مدنی است که محور آن بنیادی‌ترین بحث ارتباطی در جامعه دینی است.
***
در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ هر ماه کل مطالب تهیه شده را در یک فایل Word و یک فایل PDF در کانال تلگرام و در سایت خودم قرار می‌داده‌ام و البته هرجا که سوره‌ای به انتها می‌رسید آن را نیز مستقلا در چنان فایلهایی تقدیم می‌کردم که از طریق کلیک روی «اینجا» می‌توانید آنها را دریافت کنید. اما چون دیگر روال سوره‌ای در پیش گرفته شده، از ابتدای سال ۱۳۹۷ دیگر فایل ماهانه‌ای در کار نخواهد بود و تنها تلاش شده که فایل هر سوره تقدیم شود.
در کارهای قرآنی، گاه به بهانه جذابیت، استناد و اتقان بحث نادیده گرفته می‌شود و چه‌بسا کار به تفسیر به رأی کشیده شود؛ و گاه به خاطر اصرار بر بحث تخصصی، سطح فهم مخاطب نادیده گرفته می‌شود. لذا از سویی کوشیده‌ام مطلبی نگذارم مگر اینکه استدلال معتبری داشته باشد؛ و از سوی دیگر، با اصلاح چندباره عبارات و بهره‌گیری از اشعار و حکایات، تا حد امکان در مسیر ساده شدن و جذابیت عمومی مطلب گام بردارم و بحث‌هایی که صددرصد جنبه تخصصی داشته، را فقط در وب‌سایت قرار دهم. به علاوه، به اقتضای فضای شبکه‌های مجازی، بحث‌ها در بندهای کوچک قرار گرفته و نیز عنوان‌گذاری شده تا هرکس بتواند بر اساس سلیقه و توان علمی خود، هم برای مطالعه شخصی، و هم برای ارسال مطلب به دیگران، دست به انتخاب بزند؛ مثلا «اختلاف قرائات» و «نکات ترجمه‌ای و نحوی» (که بعدا عنوانش را به «نکات ادبی» تغییر دادم) برای مخاطب نسبتا تخصصی است، «احادیث» برای عموم قابل استفاده است اما سند و متن عربی آن مخاطبین خاص دارد، و «تدبر»ها اغلب برای عموم است مگر اینکه با گذاشتن تیتر «بحث تخصصی» نشان داده شود که مخاطب خاص مد نظر است.
مدتی پس از شروع کار در تلگرام کانال دیگری با عنوان «یک آیه در روز – گزیده» راه انداختم که فقط نتیجه‌های ساده و کاربردی بحث را در آنجا قرار می‌گرفت تا کسانی که حوصله بحث های تخصصی را ندارند، می‌توانند صرفا در آن کانال عضو شوند و هرگاه که استدلال بحثی را خواستند جویا شوند، به کانال اصلی یا سایت مراجعه کنند و بعد از فیلتر شدن تلگرام بارگزاری مطالب هم کانال اصلی (اینجا) و هم این کانال گزیده (اینجا) تنها در پیام‌رسان ایتا انجام می‌شود. (البته از ابتدای سال ۱۴۰۱ و با توجه به اینکه برخی از مخاطبان کانال تلگرامی خارج از کشور بودند و به پیامرسانهای داخلی دسترسی نداشتند تصمیم گرفتم فقط گزیده مطالب را در کانال اصلی تلگرامی مذکور قرار دهم).
این کانالها و وب‌سایت، محصول یک تلاش شخصی است و مورد حمایت هیچ ارگان ویا موسسه دولتی ویا غیردولتی نمی‌باشد و مسئولیت نوشته‌هایش هم صرفا برعهده این‌جانب است؛ اما استفاده از محتویات آن، با ذکر منبع ویا بدون آن، برای علاقمندان به قرآن بلامانع است؛ و اگر احساس می‌کنید، در راستای کاستن از مهجوریت قرآن می‌تواند مفید باشد، آن را به دیگران معرفی کنید.
و از آنجا که امام صادق ع فرمود: «بهترین برادرانم کسی است که عیب مرا به من هدیه دهد»، از دریافت انتقادات و پیشنهادات شما خوشحال خواهم شد.
آدرس کانال «یک آیه در روز» در ایتا
آدرس عضویت مستقیم در کانال «یک آیه در روز»
http://eitaa.com/joinchat/603193344C313f67a507
آدرس کانال «یک آیه در روز- گزیده»
آدرس کانال در تلگرام
آدرس عضویت مستقیم در کانال تلگرام
https://t.me/+yus9IR9q87VmNzU0
برای ارتباط با این‌جانب و یا بیان نظرات کلی درباره این کار می‌توانید از گزینه «ارتباط با ما» که در منوی بالای صفحه نیز موجود است استفاده کنید. و در صورتی که در خصوص هر آیه‌ای اگر نکته تکمیلی (اعم از نقد یا اصلاح یا افزوده) به ذهنتان رسید ممنون می‌شوم که در قسمت دیدگاه پایین صفحه مربوطه نکته خود را منعکس فرمایید.
رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّاب.
آخرین به‌روز رسانی ۲۶ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱
بازدیدها: ۴۰۴