ترجمه
خداوند منزه است از آنچه وصف می‌کنند.
توضیح برخی کلمات
«سبحان»، مصدر از ریشه «سبح» است.
برخی گفته‌اند این ریشه بر دو معنا دلالت می‌کند: یکی از جنس عبادت و دومی از جنس سعی و تلاش (معجم المقاييس اللغة۳ /۱۲۵)
اما برخی دیگر بین این دو معنا جمع کرده‌اند و گفته‌اند: «سبح، به معنای حرکت سریع (در آب یا هوا) است و ریشه اینکه تسبیح را همان تنزیه خدا دانسته‌اند این است که انسان در عبادت خدا سرعت بگیرد و همین طور که به سوی خوبی می‌رود، از بدی دور شود» (مفردات ألفاظ القرآن/۳۹۲)
و در چمع‌بندی نهایی گفته شده: «اصل این کلمه، حرکت در مسیر حق بدون هرگونه انحراف و نقطه ضعف است؛ و در این کلمه دو جهت لحاظ شده است: یکی حرکت در مسیر حق، و دوم دوری از ضعف و نقص؛ و با همین دو ویژگی است که از کلمات مشابه خود متمایز می‌شود. مثلا «تنزیه» فقط به دوری از بدی‌ها و نقص‌ها اشاره دارد؛ و «تقدیس» فقط به جهت قداست و برکتی که بعد از دوری از نقص حاصل می‌شود، اشاره دارد» (التحقيق في كلمات القرآن الكريم۵ /۲۱)
پس تسبیح کردن خداوند به معنای انکار هرگونه عیب و نقص از خدا، و منزه دانستنی است که شخص را در مسیر حق پیش می‌برد.
حدیث
۱) حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ السِّجْزِيُّ بِنَيْسَابُورَ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمْزَةَ الشَّعْرَانِيُّ الْعَمَّارِيُّ مِنْ وُلْدِ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ يَحْيَى بْنِ عَبْدِ الْبَاقِي الْأَذَنِيُّ بِأَذَنَةَ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ الْمَعَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يَزِيدَ عَنْ يَحْيَى بْنِ عُقْبَةَ بْنِ أَبِي الْعَيْزَارِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حَجَّارٍ عَنْ يَزِيدَ بْنِ الْأَصَمِّ قَالَ:
سَأَلَ رَجُلٌ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَا تَفْسِيرُ سُبْحَانَ اللَّهِ
قَالَ إِنَّ فِي هَذَا الْحَائِطِ رَجُلًا كَانَ إِذَا سُئِلَ أَنْبَأَ وَ إِذَا سَكَتَّ ابْتَدَأَ
فَدَخَلَ الرَّجُلُ فَإِذَا هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع فَقَالَ: يَا أَبَا الْحَسَنِ مَا تَفْسِيرُ سُبْحَانَ اللَّهِ؟
قَالَ هُوَ تَعْظِيمُ جَلَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَنْزِيهُهُ عَمَّا قَالَ فِيهِ كُلُّ مُشْرِكٍ فَإِذَا قَالَهَا الْعَبْدُ صَلَّى عَلَيْهِ كُلُّ مَلَكٍ.
التوحيد (للصدوق)، ص۳۱۲
شخصی از عمر بن خطاب سوال کرد که: ای امیرمومنان! تفسیر «سبحان الله» چیست؟
گفت: پشت این دیوار مردی است که اگر از او سوال شود خبرهای عظیمی می‌دهد و اگر در مقابلش سکوت شود خودش شروع به صحبت می‌کند.
آن مرد وارد شد و دید علی بن ابی‌طالب آنجاست. عرض کرد: ای ابوالحسن! تفسیر «سبحان الله» چیست؟
فرمود: تعظیم جلالت حداوند عز و جل است از آنچه هر مشرکی درباره‌اش می‌گوید؛ هنگامی که بنده آن را بگوید هر فرشته‌ای بر او درود می‌فرستد.
۲) مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مَرْوَكِ بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ جُمَيْعِ بْنِ عُمَيْرٍ قَالَ
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَيُّ شَيْءٍ اللَّهُ أَكْبَرُ؟
فَقُلْتُ اللَّهُ أَكْبَرُ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ
فَقَالَ وَ كَانَ ثَمَّ شَيْءٌ فَيَكُونُ أَكْبَرَ مِنْهُ
فَقُلْتُ وَ مَا هُوَ
قَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ مِنْ أَنْ يُوصَفَ.
الكافي، ج۱، ص۱۱۸
امام صادق فرمود: [وقتی می‌گویی الله اکبر] چه چیز است که خدا بزرگتر [از آن] است؟
گفتم: خدا از هر چیزی بزرگتر است.
فرمود: آیا در آنجا [در قبال خدا] چیزی هست که خدا [قرار باشد] از آن بزرگتر باشد؟
گفتم: پس منظور چیست؟
فرمود: خداوند بزرگتر از آن است که وصف شود.
۳) حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُؤَدِّبُ وَ عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الوَرَّاقُ وَ أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي عِمْرَانَ وَ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِيِّ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ:
قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع لِأَيِّ عِلَّةٍ عَرَجَ اللَّهُ بِنَبِيِّهِ ص إِلَى السَّمَاءِ وَ مِنْهَا إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى وَ مِنْهَا إِلَى حُجُبِ النُّورِ وَ خَاطَبَهُ وَ نَاجَاهُ هُنَاكَ وَ اللَّهُ لَا يُوصَفُ بِمَكَانٍ؟
فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ لَا يُوصَفُ بِمَكَانٍ وَ لَا يَجْرِي عَلَيْهِ زَمَانٌ وَ لَكِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرَادَ أَنْ يُشَرِّفَ بِهِ مَلَائِكَتَهُ وَ سُكَّانَ سَمَاوَاتِهِ وَ يُكْرِمَهُمْ بِمُشَاهَدَتِهِ وَ يُرِيَهُ مِنْ عَجَائِبِ عَظَمَتِهِ مَا يُخْبِرُ بِهِ بَعْدَ هُبُوطِهِ وَ لَيْسَ ذَلِكَ عَلَى مَا يَقُولُهُ الْمُشَبِّهُونَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمَّا يَصِفُونَ.
علل الشرائع، ج۱، ص۱۳۲
به امام کاظم ع عرض کردم: چرا خداوند پیامبرش را به آسمان و از آنجا به سدره‌المنتهی و از آنجا به حجابهای نور برد و آنجا با او نجوا کرد در حالی که خداوند توصیف به مکان نمی‌شود [=مکان ندارد] ؟
فرمود: خداوند نه متصف به مکان می‌شود و نه زمان بر او جاری می‌گردد ولی خداوند عز و جل او را بر ملائکه و ساکنان آسمانهایش اشراف دهد و با مشاهده او آنها را اکرام کند و به او از عجایب عظمتش چیزهایی نشان دهد که بعد از بازگشتش از آنها [برای مردم] خبر دهد؛ و مطلب آن گونه نیست که مشبهان [کسانی که خدا را به مخلوقاتش تشبیه می‌کنند و او را دارای جسم و مکان می‌دانند] بیان می‌کنند؛ که خداوند منزه و برتر از آن چیزی است که وصف می‌کنند.
۴) حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْبُنْدَارُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ الْحَمَّادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الصَّائِغُ قَالَ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ سَهْلِ بْنِ زَنْجَلَةَ الرَّازِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنِ الْأَوْزَاعِيِّ عَنْ أَبِي سَلَّامِ الْأَسْوَدِ عَنْ أَبِي سَالِمٍ رَاعِي رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ:
خَمْسٌ مَا أَثْقَلَهُنَّ فِي الْمِيزَانِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ الْوَلَدُ الصَّالِحُ يُتَوَفَّى لِمُسْلِمٍ فَيَصْبِرُ وَ يَحْتَسِبُ.
الخصال، ج۱، ص۲۶۷
پیامبر اکرم ص می‌فرمود:
پنج چیز است که ترازو [ی اعمال] را بسیار سنگین می‌کند: «سُبْحَانَ اللَّهِ» و «الْحَمْدُ لِلَّهِ» و «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» و «اللَّهُ أَكْبَرُ» و «فرزند صالحِ یک مسلمان، که وفات کند و او [بر این مصیبت] صبر کند و [با خدا] معامله کند».
برای رعایت اختصار حدیث زیر را در کانال تلگرام نیاوردم و در ترجمه هم آن فقط نکته اصلی را که ابتدا می‌خواستم در آنجا بیاورم ترجمه کرده‌ام
۵) حَدَّثَنَا الشَّيْخُ الْفَقِيهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَيْهِ الْقُمِّيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَالَ:
جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْيَهُودِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالُوا يَا مُحَمَّدُ أَنْتَ الَّذِي تَزْعُمُ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّكَ الَّذِي يُوحَى إِلَيْكَ كَمَا أُوحِيَ إِلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ ع فَسَكَتَ النَّبِيُّ ص سَاعَةً ثُمَّ قَالَ نَعَمْ أَنَا سَيِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ لَا فَخْرَ وَ أَنَا خَاتَمُ النَّبِيِّينَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ قَالُوا إِلَى مَنْ إِلَى الْعَرَبِ أَمْ إِلَى الْعَجَمِ أَمْ إِلَيْنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذِهِ الْآيَةَ- قُلْ يَا مُحَمَّدُ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعاً قَالَ الْيَهُودِيُّ الَّذِي كَانَ أَعْلَمَهُمْ يَا مُحَمَّدُ إِنِّي أَسْأَلُكَ عَنْ عَشْرِ كَلِمَاتٍ أَعْطَى اللَّهُ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ فِي الْبُقْعَةِ الْمُبَارَكَةِ حَيْثُ نَاجَاهُ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ أَوْ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ قَالَ النَّبِيُّ ص سَلْنِي قَالَ أَخْبِرْنِي يَا مُحَمَّدُ عَنِ الْكَلِمَاتِ الَّتِي اخْتَارَهُنَّ اللَّهُ لِإِبْرَاهِيمَ حَيْثُ بَنَى الْبَيْتَ قَالَ النَّبِيُّ ص نَعَمْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ قَالَ الْيَهُودِيُّ فَبِأَيِّ شَيْءٍ بَنَى هَذِهِ الْكَعْبَةَ مُرَبَّعَةً قَالَ النَّبِيُّ ص بِالْكَلِمَاتِ الْأَرْبَعِ قَالَ لِأَيِّ شَيْءٍ سُمِّيَتِ الْكَعْبَةَ قَالَ النَّبِيُّ ص لِأَنَّهَا وَسَطُ الدُّنْيَا قَالَ الْيَهُودِيُّ أَخْبِرْنِي عَنْ تَفْسِيرِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ قَالَ النَّبِيُّ ص عَلِمَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ أَنَّ بَنِي آدَمَ يَكْذِبُونَ عَلَى اللَّهِ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَبَرِّياً مِمَّا يَقُولُونَ وَ أَمَّا قَوْلُهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَإِنَّهُ عَلِمَ أَنَّ الْعِبَادَ لَا يُؤَدُّونَ شُكْرَ نِعْمَتِهِ فَحَمِدَ نَفْسَهُ قَبْلَ أَنْ يَحْمَدُوهُ وَ هُوَ أَوَّلُ الْكَلَامِ لَوْ لَا ذَلِكَ لَمَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى أَحَدٍ بِنِعْمَتِهِ فَقَوْلُهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ يَعْنِي وَحْدَانِيَّتَهُ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ الْأَعْمَالَ إِلَّا بِهَا وَ هِيَ كَلِمَةُ التَّقْوَى يُثَقِّلُ اللَّهُ بِهِ الْمَوَازِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ فَهِيَ كَلِمَةٌ أَعْلَى الْكَلِمَاتِ وَ أَحَبُّهَا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَعْنِي أَنَّهُ لَيْسَ شَيْءٌ أَكْبَرَ مِنِّي لَا تُفْتَتَحُ الصَّلَاةُ إِلَّا بِهَا لِكَرَامَتِهَا عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ الِاسْمُ الْأَكْرَم ُ قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ يَا مُحَمَّدُ فَمَا جَزَاءُ قَائِلِهَا قَالَ إِذَا قَالَ الْعَبْدُ سُبْحَانَ اللَّهِ سَبَّحَ مَعَهُ مَا دُونَ الْعَرْشِ فَيُعْطَى قَائِلُهَا عَشْرَ أَمْثَالِهَا وَ إِذَا قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ بِنَعِيمِ الدُّنْيَا مَوْصُولًا بِنَعِيمِ الْآخِرَةِ وَ هِيَ الْكَلِمَةُ الَّتِي يَقُولُهَا أَهْلُ الْجَنَّةِ إِذَا دَخَلُوهَا وَ يَنْقَطِعُ الْكَلَامُ الَّذِي يَقُولُونَهُ فِي الدُّنْيَا مَا خَلَا الْحَمْدَ لِلَّهِ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- دَعْواهُمْ فِيها سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ أَمَّا قَوْلُهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَالْجَنَّةُ جَزَاؤُهُ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ يَقُولُ هَلْ جَزَاءُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِلَّا الْجَنَّةَ فَقَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ يَا مُحَمَّدُ قَدْ أَخْبَرْتَ وَاحِدَةً فَتَأْذَنُ لِي أَنْ أَسْأَلَكَ الثَّانِيَة …
امام صادق ع از پدرانشان از امیرالمومنین ع حکایت طولانی‌ای را نقل می‌کنند که عده‌ای از یهودیان نزد پیامبر اکرم ص آمدند و سوالاتی کردند. از جمله سوالاتشان این بود که ده کلمه‌ای که خدا به حضرت موسی در کوه طور یاد داد و نیز کلماتی که به حضرت ابراهیم ع هنگام بنای کعبه یاد داد چیست. حضرت فرمود: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ».
وی از تفسیر اینها سوال می‌کند. پیامبر می‌فرمایند:
خداوند عز و جل می‌دانست که فرزندان آدم بر خدا دروغ می‌بندند؛ پس فرمود «خداوند منزه است» از باب تبری از آنچه آنها می گویند؛ اما اینکه فرمود «الحمدلله» چون می‌دانست که بندگانش شکر نعمتش را ادا نمی‌کنند، پس خود را حمد گفت پیش از آنکه آنها او را حمد گویند و این اولین کلام بود که اگر نبود خداوند برهیچکس نعمتی نمی‌بخشد. اما لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ به معنای وحدانیت اوست که خداوند اعمال را جز با آن قبول نمی‌کند و آن همان کلمه تقوی است که ترازوهای اعمال با آن سنگین می‌شود؛ اما الله اکبر پس آن برترین کلمات است و محبوبترین کلمات نزد خداوند عز و جل و یعنی هیچ چیزی بزرگتر از من نیست و به خاطر اهمیت و جایگاهش نماز جز با آن شروع نمی‌شود و آن گرامی‌ترین اسم است…
الأمالي( للصدوق)، ص۱۸۸؛ علل الشرایع، ج۱، ص۲۵۱؛ الإختصاص، (للمفید) ص۳۴
تدبر
۱) خداوند از هر نقص و عیبی که به او نسبت دهیم منزه است. خیلی وقت‌ها مشکلاتی در زندگی خود و دیگران یا در طبیعت می‌بینیم و سوال پیش می‌آید که چرا خدا چنین کرده است؟ یادمان باشد: اگر خدا خداست، مهربان‌ترین است، همه چیز را می‌داند و بر هر کاری تواناست؛ پس همواره بهترین کار را انجام می دهد هرچند ما فعلا – و چه‌بسا تا مدتها- فلسفه آن کار را نفهمیم. خدا منزه از هر توصیفی است که متسلزم نقصی در او باشد.
۲) خدا حقیقت مطلق است، هرچقدر به سمت حقیقت برویم باز جا دارد. برای همین است که هیچ وصفی نمی‌تواند او را بتمامه توصیف کند؛ پس او از هر توصیفی برتر است. (حدیث ۲) (درباره فوق توصیف بودن خدا در تدبر ۳ جلسه ۳۶ توضیحی داده شد)
۳) خداشناسی نقطه پایان ندارد. وقتی بچه بودیم، درکی کودکانه از خدا داشتیم؛ احتمالا خدا را همچون نوری در جایی بالای آسمانها تصور می‌کردیم. بزرگ شدیم فهمیدیم خدا فوق مکان است (حدیث۴). اما این سوال پیش آمد که اگر خدا از قبل همه چیز را می‌داند، پس آیا ما مجبور نیستیم؟ بزرگتر شدیم و فهمیدیم که خدا فوق زمان است؛ قبل و بعد ندارد که این اشکال پیش آید. الان نیز در حد فهم فعلی‌مان تصوری از خدا داریم؛ اما هرچه باشد خدا فوق آن است.
۴) کسی که بفهمد خدا فوق هر توصیفی است، از هیچ گونه سوال و تحقیقی درباره خدا نمی‌ترسد. چون هروقت بفهمیم آنچه به عنوان خدا قلمداد می‌کردیم اشتباه بوده، مشکلی نیست؛ به یک پله بالاتر منتقل می‌شویم؛ چرا که ما دل در گروی حقیقت محض بسته‌ایم، نه فهم فعلی خودمان. پی بردن به «اشتباه بودنِ یک اشتباه» زمانی حاصل می‌شود که به حقیقتی برتر تکیه کرده باشیم. پس خیالمان راحت است که حقیقت محض قابل انکار نیست هرچند فهم‌های فعلی ما از حقیقت محض ممکن است اشتباه باشد.
(البته نترسیدن از سوال، غیر از این است که بدون آماده کردن مقدمات بخواهیم به پاسخ برسیم. کسی که هنوز ضرب و تقسیم را بلد نیست نمی‌تواند جذر (رادیکال) را حل کند)
۵) این آیه نه‌تنها برترین شعار آزاداندیشی است، بلکه عملا هم راه پای‌بندی به این شعار را نشان می‌دهد. هر مکتبی و هر دیدگاهی در حد خودش متوقف می‌شود. تئوری‌پردازان «لیبرال دموکراسی»، که پرادعاترین مکتب در عرصه آزادی است، می‌گویند مردم در همه چیز آزادند مگر اینکه بخواهند به نظام لیبرال دموکراسی پشت کنند. اما در این آیه خود خدا می‌گوید حتی به آنچه تاکنون خدا تصور می‌کرده‌ای هم نباید تعصب بورزی! باب تحقیق در حقیقت باز است و هر وقت فهمیدی که آنچه تاکنون خدا تصور می‌کردی خدا نیست، آن را رها کن و برو سراغ حقیقتی که برتر از آن است.
(البته تعصب نداشتن به معنای بی‌اعتنا بودن در برابر حقیقت نیست. کسی که شکاک است، آزاداندیش نیست، بلکه منکر اندیشه است. تعصب نداشتن، یعنی هرجا خطا بودنِ نظرت را فهمیدی رهایش کن، و به آن دلبسته نباش؛ نه اینکه همه چیز – حتی حقیقت – را رها کنی و دلبسته حقیقتی که حقیقت بودنش را فهمیده‌ای هم نباشی!)
۶) اکنون می‌توانیم تسبیحات اربعه در نماز را با درک عمیق‌تری بخوانیم:
سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ
ابتدا خدا را از هرگونه نقص و عیبی منزه می‌دانیم، سپس همه کمالات را شایسته او می‌دانیم؛ سپس او را تنها کسی می‌دانیم که چنین است؛ و در آخر اعتراف می‌کنیم که باز نتوانستیم او را وصف کنیم و او فوق وصف ماست.
این مورد را در کانال نگذاشتم
۷) آیه قبل (صافات/۱۵۹) درباره این است که برخی بین خدا و جنیان نسبت برقرار می‌کنند که گویی آنها خارج از اراده خدا می‌توانند کاری انجام دهند. خدا از این نسبت منزه است. حتی شیطان هم فعالیتهایش در برنامه کلان الهی است و نمی‌تواند کاری را برخلاف اراده تکوینی خدا انجام دهد.
بازدیدها: ۸۸۴
با تشکر فراوان از لطفتان.