۲۸۷) لا يَمَسُّهُمْ فيها نَصَبٌ وَ ما هُمْ مِنْها بِمُخْرَجينَ

ترجمه

در آنجا رنجی بدانها دست نیابد و آنها از آن بیرون‌شدنی نیستند.

نکات ترجمه

«نَصَبٌ»

ماده «نصب» دلالت می‌کند بر «بر پا داشتن و مستقیم نگه داشتن چیزی»؛ و «النَّصْب» سنگی بوده که به عنوان بت برپا می داشته و می‌پرستیده‌اند که جمع آن «نَصَائِب» و «نُصُب» و «أَنْصَاب» است که دوتای اخیر در قرآن کریم آمده (وَ ما ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ‏، مائده/۳؛ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ‏، مائدة/۹۰) و «نَصَب» به معنای رنج و زحمت و خستگی می‌باشد از این جهت که گویی انسان به اندازه‌ای صاف بایستد که رمقش تمام شود؛ از این کلمه اسم فاعلش هم در قرآن کریم آمده است (عامِلَةٌ ناصِبَةٌ؛ غاشية/۳). «نصیب» هم به عنوان حظ و بهره شخص از چیزی است، ظاهرا از این جهت که گویی آن سهم برای شخص مورد نظر برپا داشته شده است (مفردات ألفاظ القرآن، ص۸۰۸ ؛ معجم المقاييس اللغة، ج‏۵، ص۴۳۴)

حدیث

۱) از پیامبر اکرم ص روایت شده است:

یک وجب از بهشت، از دنیا و آنچه در آن است، بهتر است.

جامع الأخبار(للشعيري)، ص۱۷۴

وَ قَالَ النَّبِيُّ ص شِبْرٌ مِنَ الْجَنَّةِ خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا.

۲) امیرالمومنین ع در خطبه‌ای فرمودند:

و بدانید که «کسی که تقوای الهی پیشه کند، خداوند برایش قرار می‌دهد راه خروجی» از فتنه‌ها و نوری از ظلمتها؛ و او را در آنچه آرزو داشت جاودان ‌سازد، در منزلى كه نشان كرامت او دارد، در خانه‏اى كه براى خود بنا كرد، سايه آن عرش اوست، و روشنى‏اش تجلّى عظمت او، و زائران آن فرشتگان او، و دوستان و همدمانش پيامبران او.

پس [در رسيدن] به معاد بشتابيد! و بر اجل پيشى گيريد! كه نزديك است رشته آرزوى مردمان گسسته گردد، و مرگ ناگهان بر آنان جسته، و در توبه به روى‏شان بسته. شما همچون كسانى هستيد كه پيش از شما بدان جهان رهسپار شدند، سپس بازگشتن به دنيا را خواستار شدند. شما رهگذرانيد، به راه افتاده، و خانه‏اى را كه از آن شما نيست، وانهاده. شما را گفته‏اند اين خانه را واگذاريد، و فرموده‏اند از آن توشه برداريد.

[ادامه این خطبه که درباره جهنم است، در جلسه۲۸۲ حدیث۲ (و فراز دیگری از این خطبه در جلسه ۷۴، حدیث۳) گذشت.]

نهج البلاغة، خطبه۱۸۳، (اقتباس از ترجمه شهیدی، ص۱۹۵)

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع:

وَ اعْلَمُوا أَنَّ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً مِنَ الْفِتَنِ وَ نُوراً مِنَ الظُّلَمِ وَ يُخَلِّدْهُ فِيمَا اشْتَهَتْ نَفْسُهُ وَ يُنْزِلْهُ مَنْزِلَ الْكَرَامَةِ عِنْدَهُ فِي دَارٍ اصْطَنَعَهَا لِنَفْسِهِ ظِلُّهَا عَرْشُهُ وَ نُورُهَا بَهْجَتُهُ وَ زُوَّارُهَا مَلَائِكَتُهُ وَ رُفَقَاؤُهَا رُسُلُهُ فَبَادِرُوا الْمَعَادَ وَ سَابِقُوا الْآجَالَ فَإِنَّ النَّاسَ يُوشِكُ أَنْ يَنْقَطِعَ بِهِمُ الْأَمَلُ وَ يَرْهَقَهُمُ الْأَجَلُ‏ وَ يُسَدَّ عَنْهُمْ بَابُ التَّوْبَةِ فَقَدْ أَصْبَحْتُمْ فِي مِثْلِ مَا سَأَلَ إِلَيْهِ الرَّجْعَةَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ وَ أَنْتُمْ بَنُو سَبِيلٍ عَلَى سَفَرٍ مِنْ دَارٍ لَيْسَتْ بِدَارِكُمْ وَ قَدْ أُوذِنْتُمْ مِنْهَا بِالارْتِحَالِ وَ أُمِرْتُمْ فِيهَا بِالزَّادِ…

تدبر

۱) «لا يَمَسُّهُمْ فيها نَصَبٌ وَ ما هُمْ مِنْها بِمُخْرَجينَ»

انسان در دنیا برای رسیدن به خواسته‌هایش به زحمت و رنج می‌افتد؛ و بعد از مدتی نیز هرچه به دست آورده و هر موقعیتی را که کسب کرده، از دست می‌دهد [حداقل با مرگ] ؛ اما در بهشت، برای مهیا شدن دلخواه‌ها، هیچ رنج و زحمت و خستگی‌ای در کار نیست (مجمع‌البیان، ج۶، ص۵۲۱)؛ و این نعمت‌ها را هم هیچگاه از انسان نمی‌گیرند.

۲) «لا يَمَسُّهُمْ فيها نَصَبٌ…»

نفرمود در آنجا آنها رنج نمی‌کشند، بلکه فرمود: در آنجا رنجی آنها را «مسّ» نمی‌کند. (مسّ کردن = لمس کردن، تماس برقرار کردن)؛ یعنی در آنجا رنج اصلا سراغشان نمی‌آید و تماسی با آنها ندارد.[۱]

نکته تخصصی انسان‌شناسی

زندگی دنیوی ما چنان با رنج و خستگی آمیخته است که اینها را دو امر درونی، و از عوارض عادی و طبیعی زندگی قلمداد می‌کنیم؛ و بسیاری از مکاتب روان‌شناسی بحث‌های مفصلی دارند درباره ضرورت کنار آمدن با رنج و سختی‌ها و قبول آنها به عنوان جزء لاینفک زندگی؛ و گویی نمی‌توان زندگی بی‌رنج و خستگی‌ای داشت.

شاید این آیه می‌خواهد بگوید که چنین وضعیتی مربوط به زندگی دنیاست؛ اما در زندگی حقیقی انسان، رنج و زحمت جایی ندارد؛ و رنج، امری است خارج از انسان، که در بهشت، این امر حتی اندک تماسی با انسان برقرار نمی‌کند.

البته چنین وضعیتی فقط در بهشت (فیها) رخ می‌دهد؛ و مادام که در دنیا هستیم، نباید چنین سودایی در سر پروراند.

۳) «…وَ ما هُمْ مِنْها بِمُخْرَجينَ»

انسان هر اندازه در ناز و نعمت بسر ببرد و هیچ مشکلی در زندگی نداشته باشد، اما «مرگ» و اینکه می‌دانیم که بالاخره می‌میریم، ظاهراً مهمترین عاملی است که مانع می‌شود که لدت همه آن نعمت‌ها در جان ما مستقر شود. در واقع، همه لذت‌ها با وجود مرگ، رنگ می‌بازند.

شاید به این جهت است که پایان این نعمت‌های بهشتی را با این جمله ختم کرد که این لذتها پایان‌پذیر نیست و کسی را از بهشت بیرون نمی‌کنند.

۴) «لا يَمَسُّهُمْ فيها نَصَبٌ وَ ما هُمْ مِنْها بِمُخْرَجينَ»

چرا این دو نعمت بهشتی (به رنج و زحمت نیفتادن و از بهشت خارج نشدن) را با هم در یک آیه مطرح کرد؟

الف. نعمت‌های قبلی که برای بهشتیان برشمرد، عبارتند از در میان باغها و چشمه‌سارها بودن، سلامتی و تحیت و امنیت، کینه نداشتن و برادری، و بر جایگاه شادی تکیه زدن. در مورد همه این نعمت‌ها، امکان بهره‌مندی دائمی از آنها، حتی در همین زندگی دنیوی برای ما متصور است؛ اما «رنج و خستگی» چنان با زندگی ما درآمیخته است که حتی اگر همه امکانات رفاهی و امنیتی و شادی‌آور برای ما مهیا باشد، باز جز در مدتهای محدود، نمی‌توانیم خود را بی‌رنج و خستگی تصور کنیم (لااقل رنج ناشی از پرخوری و …، یا خسته شدن و دلزدگی از همین امکاناتی که داریم)؛ گویی اگر ما را از هیچ نعمتی بیرون نکنند، بیرون شدن از نعمت «رنج و خستگی نداشتن»، چاره‌ناپذیر است.

اما بهشت موقعیتی است که هیچگاه از این موقعیت هم بیرونمان نمی‌کنند و از کثرت نعمتها دلزده هم نخواهیم شد. (کهف/۱۰۸)

ب. …

 ۵) جمع‌بندی وضعیت بهشتیان در آیات ۴۵ تا ۴۸ سوره حجر:

نعمت‌های بهشتی که در این آیات برشمرده شد:

الف: محیط بیرونی بسیار جذاب و دلپسند (زندگی در باغ‌ها و چشمه‌سارها: في‏ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ)

ب. قرار گرفتن در وضعیت درونی کاملا بی‌مشکل (سلامتی: ادْخُلُوها بِسَلامٍ)

ج. ایمن بودن از همه مشکلاتی که ممکن است این وضعیت درونی مطلوب (سلامتی مادی و معنوی) انسان را تهدید کند. (آمِنينَ)

د. روابط اجتماعی کاملا مطلوب: بدون هیچ کدورت و در فضای برادری و شادی (وَ نَزَعْنا ما في‏ صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى‏ سُرُرٍ مُتَقابِلينَ)

ه. عدم هرگونه رنج و زحمت و خستگی و دلزدگی (لا يَمَسُّهُمْ فيها نَصَبٌ)

و. دائمی بودن همه این نعمتها (وَ ما هُمْ مِنْها بِمُخْرَجين)

واقعا آیا مطلوب دیگری می‌توان تصور کرد که در بهشت نباشد؟

ثمره انسان‌شناختی

اگر تقسیم‌بندی چهارگانه روابط انسان (رابطه با خود، خدا، دیگران، و طبیعت) را بپذیریم، این آیات می‌گویند رابطه خود با خدا (عبودیت، تقوی) را حفظ کنید؛ آنگاه همه روابط دیگر شما را در عالی‌ترین وضعیت ممکن قرار می‌دهیم؛ آن هم به صورت زوال‌ناپذیر.

[۱]  . در جای دیگر قرآن کریم، وقتی می‌خواهد با کلمه «نصب» خسته شدن را برساند می‌فرماید: لَقَدْ لَقينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَبا (کهف/۶۲) و از ملاقات با خستگی سخن می‌گوید. اما در این آیه ارتابط با «نصب» نه‌تنها در حد ملاقات، بلکه حتی در حد تماس هم انکار شده است.

Visits: 2