ترجمه
ای نفس مطمئن [= به آرامش رسیده] !
این آیه یکبار دیگر در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۹۷ در جلسه ۸۹۸ مورد بررسی قرار گرفت. نکات ادبی و احادیثی افزوده شد و برخی از احادیث ناظر به امام حسین ع حذف شد:
میلاد باسعادت سبط‌النبی، سیدالشهدا، امام حسین علیه‌السلام بر تمامی مسلمانان و محبان آن حضرت مبارک باد.
حدیث
۱) وَ رُوِيَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْ صَنْدَلٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع
اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِي فَرَائِضِكُمْ وَ نَوَافِلِكُمْ فَإِنَّهَا سُورَةُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ وَ ارْغَبُوا فِيهَا رَحِمَكُمُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو أُسَامَةَ وَ كَانَ حَاضِرَ الْمَجْلِسِ كَيْفَ صَارَتْ هَذِهِ السُّورَةُ لِلْحُسَيْنِ خَاصَّةً فَقَالَ أَ لَا تَسْمَعُ إِلَى قَوْلِهِ تَعَالَى «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِي فِي عِبادِي وَ ادْخُلِي جَنَّتِي» إِنَّمَا يَعْنِي الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ ع فَهُوَ ذُو النَّفْسِ الْمُطْمَئِنَّةِ الرَّاضِيَةِ الْمَرْضِيَّةِ وَ أَصْحَابُهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ص الرَّاضُونَ عَنِ اللَّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْهُمْ وَ هَذِهِ السُّورَةُ فِي الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ وَ شِيعَتِهِ وَ شِيعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ خَاصَّةً مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَةَ الْفَجْرَ كَانَ مَعَ الْحُسَيْنِ فِي دَرَجَتِهِ فِي الْجَنَّةِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ.
تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص۷۶۹
امام صادق ع فرمود:
سوره فجر را در نمازهای واجب و مستحبتان بخوانید، که آن سوره حسین بن علی ع است، و به آن رغبت نشان دهید؛ خدا شما را رحمت کند.
ابواسامه که در مجلس بود پرسید:
چگونه این سوره مخصوص امام حسین ع است؟
فرمود: آیا این سخن خدای متعال [در این سوره] را نشنیده‌ای که: «ای نفس مطمئن [به آرامش رسیده]؛ به جانب پرورداگرت برگرد در حالی که تو از او راضی و او از تو راضی است؛ پس در بندگانم وارد شو؛ و در بهشتم داخل شو!» منظور حسین بن علی ع است؛ چرا که او برخوردار از نفس مطمئنی است که از خدا راضی و خدا از او راضی است و اصحاب او از خاندان محمد ص نیز در روز قیامت از خدا راضی و خدا از آنها راضی است. کسی که بر قرائت سوره فجر مداومت ورزد همراه حسین در مرتبه او در بهشت خواهد بود؛ که خداوند عزیز و حکیم است.[۱]
۲) حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ السُّكَّرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زَكَرِيَّا قَالَ حَدَّثَنَا عُمَيْرُ بْنُ عِمْرَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ عِمْرَانَ [عَمْرٍو] النَّخَعِيِّ عَنْ رِبْعِيِّ بْنِ خِرَاشٍ عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ قَالَ:
رَأَيْتُ النَّبِيَّ ص آخِذاً بِيَدِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ ع وَ هُوَ يَقُولُ يَا أَيُّهَا النَّاسُ هَذَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ فَاعْرِفُوهُ فَوَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّهُ لَفِي الْجَنَّةِ وَ مُحِبِّيهِ فِي الْجَنَّةِ وَ مُحِبِّي مُحِبِّيهِ فِي الْجَنَّةِ.
الأمالي( للصدوق)، ص۵۹۷
حذیفه می‌گوید: پیامبر ص را دیدم که دست حسین بن علی را گرفته بود و می‌فرمود:
ای مردم! این حسین بن علی ع است؛ او را بشناسید، به کسی که جانم به دست اوست سوگند، بدرستی که او حتما در بهشت است، و همین طور دوستداران او در بهشت‌اند و دوستداران دوستداران او هم در بهشت‌اند.
تدبر
۱) از عمیق‌ترین خواسته‌های انسان، رسیدن به آرامش است؛ آرامش وقتی حاصل می‌شود که انسان به مطلوب خود برسد. برخی گمان می‌کنند که آرامش واقعی هیچگاه برای آدمی حاصل نمی‌شود زیرا چون بی‌نهایت طلب است، به هر چیزی برسد، بعد از مدتی از آن خسته می‌شود؛ اما خداوند در این آیه برخی انسانها را با تعبیر «نفس به آرامش رسیده» خطاب می‌کند، و این خطاب قبل از ورود در بهشت است، (زیرا در آیات بعدی به او می‌گوید وارد بهشت شو). این نشان می‌دهد که انسان بی‌نهایت‌طلب می‌تواند در همین زندگی قبل از بهشت به آرامش حقیقی برسد.
ظاهرا تنها راهش هم ذکر الله است (رعد/۲۸)؛ زیرا انسان بی‌نهایت‌طلب تنها در محضر بی‌نهایت است که آرام و قرار پیدا می‌کند.
۲) آرامش مستلزم سکون و منفعل بودن نیست؛ امام حسین ع نفس مطمئنه است، در حالی که از پر چنب و جوش‌ترین انسانهای عالم بوده و عالمی را به جنب و جوش واداشته است. شاید تمثیل اقیانوس برای آرامش تمثیل خوبی باشد: شدیدترین طوفانها و زلزله‌ها سطح اقیانوس را اندکی موج‌ناک می‌کند؛ اما اقیانوس همه را در خود گم می‌کند. انسان به آرامش رسیده است که در مقابل سختی‌های عظیم عاشورا می‌گوید: ما رایت الا الجمیل.
۳) «آرامش از مهمترین خواسته‌های آدمی است» + «آرامش از خصلت‌های روح (نفس) است، نه بدن» = مهمترین خواسته‌های آدمی مربوط به حوزه روح است؛ روح که به آرامش برسد سختی‌های جسمی آسان می‌نماید و اصلا جز زیبایی چیزی دیده نمی‌شود: ما رایت الا الجمیل.
۴) این آیه نه‌تنها شامل امام حسین ع است، بلکه شامل اصحاب ایشان (حدیث۱) و بلکه دوستداران ایشان (حدیث۲) می‌شود. پس پیوند روحی با اولیاءالله، مسیر پیوند با خدا می‌شود و انسان را به آرامش حقیقی می‌رساند.
[۱] . این از باب مصداق خاص است (به تعبیر علامه طباطبایی از باب جری و تطبیق است که آیه به یکی از مصادیق عالی خود تطبیق شده است وگرنه در روایات دیگر هم این را در خصوص حضرت علی ع دانسته‌اند هم در مورد کل مومنان:
مثلا:
۱) تفسير فرات الكوفي، ص: ۵۵۵: فُرَاتُ [بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْكُوفِيُ] قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الزُّهْرِيُّ [قَالَ حَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ سُلَيْمَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ [جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ] ع فِي قَوْلِهِ يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَى آخِرِهِ [آخِرِ السُّورَةِ] قَالَ نَزَلَتْ فِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع.
۲) تفسير فرات الكوفي، ص: ۵۵۳-۵۵۴: قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ الْعَلَوِيُّ [قَالَ حَدَّثَنَا فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْكُوفِيُ] مُعَنْعَناً عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ يُسْتَكْرَهُ الْمُؤْمِنُ عَلَى خُرُوجِ نَفْسِهِ قَالَ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ قَالَ قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَاكَ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ حَضَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ أَهْلُ بَيْتِهِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ جَمِيعُ الْأَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ وَ [التَّحِيَّةُ وَ الْإِكْرَامُ] وَ لَكِنِ الْتَوَى [كنو أكنوا] عَنِ اسْمِ فَاطِمَةَ وَ يَحْضُرُهُ جَبْرَئِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ إِسْرَافِيلُ وَ عَزْرَائِيلُ «۱» ع قَالَ فَيَقُولُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهُ كَانَ مِمَّنْ يُحِبُّنَا وَ يَتَوَلَّانَا فَأَحِبَّهُ قَالَ فَيَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ ص يَا جَبْرَئِيلُ إِنَّهُ كَانَ مِمَّنْ يُحِبُّ عَلِيّاً وَ ذُرِّيَّتَهُ فَأَحِبَّهُ قَالَ فَيَقُولُ جَبْرَئِيلُ ع لِمِيكَائِيلَ وَ إِسْرَافِيلَ مِثْلَ ذَلِكَ قَالَ ثُمَّ يَقُولُونَ جَمِيعاً لِمَلَكِ الْمَوْتِ إِنَّهُ كَانَ يُحِبُّ مُحَمَّداً وَ آلَهُ وَ يَتَوَلَّى عَلِيّاً وَ ذُرِّيَّتَهُ فَارْفُقْ بِهِ قَالَ فَيَقُولُ مَلَكُ الْمَوْتِ وَ الَّذِي اخْتَارَكُمْ وَ كَرَّمَكُمْ وَ اصْطَفَى مُحَمَّداً ص بِالنُّبُوَّةِ وَ خَصَّهُ بِالرِّسَالَةِ لَأَنَا أَرْفَقُ بِهِ مِنْ وَالِدٍ رَفِيقٍ وَ أَشْفَقُ مِنْ أَخٍ شَفِيقٍ ثُمَّ مَالَ إِلَيْهِ مَلَكُ الْمَوْتِ فَيَقُولُ لَهُ يَا عَبْدَ اللَّهِ أَخَذْتَ فَكَاكَ رَقَبَتِكَ أَخَذْتَ رِهَانَ أَمَانِكَ فَيَقُولُ نَعَمْ فَيَقُولُ فَبِمَا ذَا فَيَقُولُ بِحُبِّي مُحَمَّداً وَ آلِهِ وَ بِوَلَايَتِي عَلِيّاً وَ ذُرِّيَّتِهِ فَيَقُولُ أَمَّا مَا كُنْتَ تَحْذَرُ فَقَدْ آمَنَكَ اللَّهُ مِنْهُ وَ أَمَّا مَا كُنْتَ تَرْجُو فَقَدْ أَتَاكَ اللَّهُ بِهِ افْتَحْ عَيْنَيْكَ فَانْظُرْ إِلَى مَا عِنْدَكَ قَالَ فَيَفْتَحُ عَيْنَيْهِ فَيَنْظُرُ إِلَيْهِمْ وَاحِداً وَاحِداً وَ يُفْتَحُ لَهُ بَابٌ إِلَى الْجَنَّةِ فَيَنْظُرُ إِلَيْهَا فَيَقُولُ لَهُ هَذَا مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَكَ وَ هَؤُلَاءِ رُفَقَاؤُكَ أَ فَتُحِبُّ اللِّحَاقَ بِهِمْ أَوِ الرُّجُوعَ إِلَى الدُّنْيَا قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ مَا رَأَيْتَ شَخْصَتَهُ وَ رَفْعَ حَاجِبَيْهِ إِلَى فَوْقُ مِنْ قَوْلِهِ لَا حَاجَةَ لِي إِلَى الدُّنْيَا وَ لَا الرُّجُوعِ إِلَيْهَا وَ يُنَادِيهِ مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ يُسْمِعُهُ وَ يُسْمِعُ مَنْ بِحَضْرَتِهِ يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَى مُحَمَّدٍ وَ وَصِيِّهِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً بِالْوَلَايَةِ [بِوَلَايَةِ عَلِيٍ] مَرْضِيَّةً بِالثَّوَابِ فَادْخُلِي فِي عِبادِي مَعَ مُحَمَّدٍ [ص] وَ أَهْلِ بَيْتِهِ [ع] وَ ادْخُلِي جَنَّتِي غَيْرَ مَشُوبَةٍ.
بازدیدها: ۲۶