۲۶-۲۷ صفر ۱۴۴۵
ترجمه
که کریم و نیک‌اند [یا: کریمانی نیکوکار].
اختلاف قرائت
كِرامٍ[۱]
نکات ادبی
كِرامٍ
درباره ماده «کرم» ذیل آیه ۱۳ همین سوره توضیحاتی گذشت. جلسه ۱۰۹۹ https://yekaye.ir/ababsa-80-13/
بَرَرَةٍ
قبلا بیان شد که برخی همچون ابن فارس برای ماده «برر» چهار اصل مستقل قائلند؛ یعنی بر این باورند که این ماده به کار رفته است در: معنای صدق، برای حکایت از یک صدا، نقطه مقابل «بحر: دریا»، و برای اشاره به نوعی از گیاهان همچون گندم؛ اما به نظر می‌رسد حق با کسانی است که همه این کاربردها را به یک معنای اصلی برمی‌گردانند و آن «گشایش و وسعت» است: «بَرّ» به معنای خشکی، عرصه وسیعی است در مقابل گستره دریا؛ «بِرّ» توسع و گشادگی در انجام کار نیک است، که هم به خدا نسبت داده می‌شود (طور/۲۸) و هم به بنده، چنانکه برّ به والدین یعنی با آنان با گشایش و گشاده‌دستی برخورد کردن (وَ بَرًّا بِوالِدَيْهِ؛ مریم/۱۴)؛ و از این جهت که صدق، نمونه بارزی از عمل خوبی است که گشایش به همراه می‌آورد، به آن هم «بِرّ» گفته شده؛ به گندم «بُرّ» گفته شده بدین جهت که گسترده‌ترین چیزی است که در تغذیه مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ و تعبیر فلانی «هرّ» را از «بِرّ» تشخیص نمی‌دهد صرفا دو صوت نیست؛ بلکه یعنی کسی را که در حق او نیکی و بِرّ انجام می‌دهد از کسی که به او بدی می‌کند تمییز نمی‌دهد.
در هر صورت، «بِرّ» به معنای نیکوکاری، مصدر است (لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّون؛ آل عمران/۹۲) و اسم فاعل آن «بارّ» است که جمعِ آن «أبرار» می‌شود؛ و وقتی اسم فاعل به صورت «بَرّ» بیان شود (إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ؛ طور/۲۸) بلیغتر است، همان گونه که توصیف کسی به اینکه او «عدل» است بلیغتر است از اینکه بگوییم عادل است؛ و ظاهرا «بَرَرة» (كِرامٍ بَرَرَةٍ؛ عبس/۱۶) هم جمعِ «بَرّ» می‌باشد.
جلسه ۹۱۶ http://yekaye.ir/ale-imran-3-193/
حدیث
حدیث شماره ۱ ذیل آیه قبل را می‌توان ناظر به این آیه هم دانست؛ و حدیث شماره ۲ ذیل آیه قبل به نحوی که گذشت بر اساس اغلب متون روایی بود که در نسخه فعلی مجمع‌البیان هم به همین صورت مشاهده می‌شود. اما در برخی از منابع، حدیث مذکور از مجمع البیان را بدین صورت روایت کرده‌اند:
۱) الف. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمودند:
حافظ قرآنی که بدان عمل می‌کند به همراه سفرای کریم و نیک هستند؛ کریم نزد پروردگارشان، و نیکوکردار از حیث اینکه فرمانبردارند.
بحار الأنوار، ج۵۶، ص۱۷۱ (به نقل از مجمع البیان)
وَ رَوَى فُضَيْلُ بْنُ يَسَارٍ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ:
الْحَافِظُ لِلْقُرْآنِ الْعَامِلُ بِهِ مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ، كِرامٍ عَلَى رَبِّهِمْ بَرَرَةٍ مُطِيعِينَ.[۲]
ب. در کتاب تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة (ص۷۳۹) بعد از نقل روایتی از امام صادق ع (که روایت مذکور به عنوان اولین حدیث ذیل آیه قبل گذشت) آمده است که:
ثم وصفهم بأنهم «كِرامٍ» عليه «بَرَرَةٍ» مطيعون لأمره «لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُون».
سپس ایشان را به این توصیف کرد که آنان [=امامان] کریم نزد او، و نیکوکارند، یعنی فرمانبردار امر اویند، «هرگز در آنچه خداوند بدانان دستور دهد عصیان نمی‌کنند و هرآنچه بدانان دستور داده شود انجام می‌دهند» (تحریم/۶).
اگرچه ظاهر متن این است که این سخنان از نویسنده کتاب است، اما در سایت الوحی ذیل این آیه و به نقل از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (ج۱۷، ص۳۷۸) و تفسیر بحرالعرفان (ج۱۶، ص۳۰۶) این عبارات به عنوان ادامه حدیث امام صادق ع قلمداد شده است.
تدبر
۱) «كِرامٍ بَرَرَةٍ»
بعد از اینکه اشاره کرد که قرآن کریم به دست «سفرة» است آنان را مدح نمود به اینکه آنان «کریم»اند و «نیکوکار»؛ درباره اینکه اشاره به این دو وصف چه وجهی دارد گفته‌اند:
الف. کریم بودن، از حیث پاک بودن و ارجمندی ذاتشان است؛ و بَرّ و نیک‌کردار بودن، از حیث افعالشان که سراسر نیک است (الميزان، ج۲۰، ص۲۰۲[۳]).
ب. کریم بودن از حیث عنایت خداوند و مواجهه او با آنان است؛ و بَرّ بودن به معنای فرمانبردار بودن و از حیث نوع مواجهه آنان با خداوند است (اقتباس از مجمع البيان، ج۱۰، ص۶۶۵[۴])
ج. کریم بودن ناظر است به اینکه از پلیدی‌ها و گناهان منزه و مبرّایند؛ و بَرّ بودن ناظر به این است که به خوبی‌ها آراسته‌اند (اقتباس از مجمع البيان، ج۱۰، ص۶۶۵[۵]).
د. …
۲) «كِرامٍ بَرَرَةٍ»
چرا بر اینکه این فرشتگان واسطه وحی هم کریم‌اند و هم نیک‌رفتار، تاکید کرد؟
الف. می‌خواهد نشان دهد که چون هم ذاتشان و هم رفتارشان از هرگونه آلودگی مبراست، پس پیام الهی را بدون هیچ‌گونه دخل و تصرفی منتقل می‌کنند.
ب. با توجه به احتمالات مختلفی که درباره معنای این دو کلمه در تدبر ۱ گذشت چه‌بسا می‌خواهد بفهماند که:
کسی می‌تواند حامل واقعی پیام الهی باشد که:
ب.۱. هم ذاتش کریم و ارجمند باشد و در خود احساس کرامت کند، و هم رفتارش نیک و شایسته باشد؛
ب.۲. تنها و تنها در مسیر ابلاغ رسالت به خدا تکیه کند: هم کرامتی از خدا پشتوانه اقدام وی باشد و هم کاملا فرمانبردار وی باشد.
ب.۳. چون اثر عمل انسان در پیام‌رسانی بیش از اثر سخن اوست، هم از هر بدی‌‌ای خود را منزه بدارد و هم به هر خوبی‌ای در حد امکان آراسته شود.
ب.۴. …
ج. …
۳) «صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ … بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرامٍ»
قرآن كريم را، فرشتگان كرام به پيامبر اکرم ص مىرسانند. هم سرچشمه قرآن خداوند كريم است و هم خود قرآن و هم آورندگان آن و هم بر كسى كه نازل شده است. (تفسير نور، ج۱۰، ص۳۸۶).
[۱] . . رقق الراء الأزرق و ورش (معجم القراءات ج ۱۰، ص۳۰۸).
[۲] . در سایت الوحی ذیل این آیه حدیثی را از امام صادق ع بدین صورت روایت کرده است: « الصّادق (علیه السلام)- ثُمَّ وَصَفَهُمْ بِأَنَّهُمْ کِرَامٍ عَلَیْهِ بَرَرَةٍ مُطِیعُونَ لِأَمْرِهِ لَا یَعْصُونَ اللهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ.. امام صادق (علیه السلام)- خدا آن‌ها را از ناپاکی بالا برده، مطهّره که جز پاکیزه‌ها از بین مردم آن را نسایند.» و منبع را دو تفسیر قرار داده است: تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۷، ص۳۷۸ بحرالعرفان، ج۱۶، ص۳۰۶. طبق توضیحی که در اولین پاورقی مربوط به احادیث ذیل آیه ۱۲ گذشت (https://yekaye.ir/ababsa-80-12/#_ftn3) ظاهرا در اینجا توضیحات مولف کتاب تاویل الایات به عنوان تتمه فرمایش امام صادق ع تلقی شده است.
[۳] . قوله تعالى: «بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرامٍ بَرَرَةٍ» صفة بعد صفة لصحف، و السفرة هم السفراء جمع سفير بمعنى الرسول و «كِرامٍ» صفة لهم باعتبار ذواتهم و «بَرَرَةٍ» صفة لهم باعتبار عملهم و هو الإحسان في الفعل. و معنى الآيات أن القرآن تذكرة مكتوبة في صحف متعددة معظمة مرفوعة قدرا مطهرا من كل دنس و قذارة بأيدي سفراء من الملائكة كرام على ربهم بطهارة ذواتهم بررة عنده تعالى بحسن أعمالهم.
[۴] . ثم أثنى عليهم فقال «كِرامٍ» على ربهم «بَرَرَةٍ» مطيعين.
[۵] . و قيل كرام عن المعاصي يرفعون أنفسهم عنها بررة أي صالحين متقين.
Visits: 31