۲۸۰) قالَ هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقيمٌ

ترجمه

فرمود: این راهی است بر من راست.

نکات ترجمه‌ای و نحوی

دو کلمه «صراط» و «مستقیم» در جلسه ۱۰۸ توضیح داده شد. http://yekaye.ir/fateha-alketab-1-6/

در عبارت «هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقيمٌ»، «هذا» مبتداست و «صراط» خبر آن است و «مستقیم» صفت برای «صراط» است.

اما درباره جایگاه نحوی «عَلیّ» اختلاف است:

اغلب آن جار و مجرور دانسته‌اند (علی + ی) که برخی آن را متعلق به «صراط» قلمداد کرده‌اند (الجدول في إعراب القرآن، ج‏۱۴، ص۲۴۴) و برخی دیگر آن را متعلق به کلمه محذوفی که آن کلمه صفت برای صراط بوده، حال آن کلمه محذوف ممکن است «حقٌ» باشد (إعراب القرآن و بيانه، ج‏۵، ص۲۳۹) یا «بیانُه» (إعراب القرآن (نحاس)، ج‏۲، ص۲۴۰) ویا کلمه‌ای دیگر.

در قرائات عشر، یعقوب این را به صورت «عَلِیٌّ» خوانده است، و این قرائت در قرائات شاذه توسط أبي رجاء و ابن سيرين و قتادة و ضحاك و مجاهد و قيس بن عبادة و عمرو بن ميمون قرائت شده و از امام صادق ع هم به عنوان یکی از قرائات این آیه روایت شده است (مجمع‌البیان، ج۶، ص۵۱۸؛ تفسیر طبری، ج۱۴،‌ص۲۴) که در این صورت، «علیّ» دیگر جار و مجرور نیست، بلکه یا صفت است برای «صراط» (صراط رفیع و بلندمرتبه؛ تفسیر طبری، ج۱۴،‌ص۲۴) و یا اسم خاص (اشاره به حضرت علی  ع) است که بدل از «صراط مستقیم» آمده است: (به معنای: این صراط مستقیم است که همان علی ع است)، و در برخی روایات، این آیه به صورت «هذا صِراطُ عَلَيٍّ مُسْتَقيمٌ: این صراط علی است که مستقیم است» هم قرائت شده است. (تفسير فرات الكوفي، ص۱۳۸؛ تفسير العياشي، ج‏۲، ص۲۴۲) جالب اینجاست که ابن‌شنبوذ، که از قراء بزرگ اهل سنت است و در سنی بودن او نزد اهل سنت هیچ تردیدی نیست، این قرائت را حتی در نماز جماعتش انجام می‌داده است (تفسیر القرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، ج۱، ص۸۲)[۱]!

توجه: نکته‌ای درباره اختلاف قرائات

لازم به ذکر است بر اساس حدیثی که با سند صحیح توسط شیعه (خصال، ج۲، ص۳۵۹) و سنی (صحیح بخاری، ج۳، ص۱۰۸۹)[۲] از پیامبر اکرم ص روایت شده است، قرآن کریم بر هفت حرف (سبعة احرف) نازل شده است که یکی از معانی آن این است که قرآن با قرائات متعدد نازل شده است؛ و در هر صورت وجود قرائات متعدد که همگی توسط خود پیامبر اکرم ص بر مسلمانان عرضه شده است، یک مطلب کاملا قطعی در میان شیعه و سنی بوده است. البته در دو سه قرن اخیر، وجود تعدد قرائات، که نقل آن از پیامبر ص امری متواتر و غیر قابل انکار بوده، به خاطر کج‌فهمی‌ای در فهم یک روایت، از جانب برخی زیر سوال رفته است! (در جلسه ۹۹۶ در این باره توضیح بیشتر خواهد آمد) اما حقیقت این است که وجود هیچ قرائتی (که معتبر است)، دلیل بر بطلان قرائت دیگر (که آن قرائت هم به نحو متواتر یا با سند کاملا معتبر به ما رسیده باشد) نمی‌شود.

حدیث

۱) از امام باقر ع روایت شده است که ابوبرزه (یکی از اصحاب پیامبر ص) گفته است: ما یکبار نزد رسول خدا ص بودیم که ایشان با دست به علی بن ابی‌طالب اشاره کرده، و این آیه قرآن را خواندند: «و بدرستی که این صراط مستقیم من است ، پس از او تبعیت کنید و دنبال راههای [دیگر] نروید» تا آخر آیه (انعام/۱۵۳).

یکی گفت: آیا منظور از این آیه آن نیست که خداوند این صراط [= اسلام] را بر غیر آن برتری داده است؟

رسول خدا ص فرمودند: فلانی! خوب جواب را گوش بده! اینکه گفتی خدا اسلام را بر غیر آن برتری داده، درست است؛ اما این سخن خداست که «این صراط علی است که مستقیم است»؛ چرا که من در برگشت از غزوه تبوک، به پروردگارم عرض کردم: خدایا ! تو علی را [برای من] همچون هارون نسبت به موسی ع قرار دادی جز اینکه نبوتی بعد از من برای او نیست؛ پس کلام مرا تصدیق فرما و به وعده‌ات وفا کن و علی ع را با قرآن یاد کن همان گونه که هارون را یاد کردی، که همانا تو اسم مرا [هم] در قرآن یاد کرده‌ای؛ – پس آیه‌ای را خواند- پس خدایا نازل کن تصدیق گفته من را [چرا؟ چون] که استوار شده است حسد اهل قبله نسبت به او، و تکذیب مشرکین، که [هر دو گروه] در منزلت او شک کردند،[۳] پس نازل شد که «این صراط علی است که مستقیم است» و این کنار من نشسته بود؛ پس نصیحت وی را بپذیرید و آویزه گوش کنید و سخنش را بپذیرید که هر کس مرا دشنام دهد خدا را دشنام داده؛ و هرکه علی ع را دشنام دهد، مرا دشنام داده است.

تفسير فرات الكوفي، ص۱۳۷-۱۳۸

فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ [ع‏] قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَرْزَةَ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص إِذْ قَالَ وَ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع «وَ أَنَّ هذا صِراطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ» إِلَى آخِرِ الْآيَةِ فَقَالَ رَجُلٌ أَ لَيْسَ إِنَّمَا يَعْنِي اللَّهُ فَضْلَ هَذَا الصِّرَاطِ عَلَى مَا سِوَاهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص هَذَا جَوَابُكَ يَا فُلَانُ أَمَّا قَوْلُكَ فَضْلُ الْإِسْلَامِ عَلَى مَا سِوَاهُ كَذَلِكَ وَ أَمَّا قَوْلُ اللَّهِ «هذا صِراط عَلَيّ مُسْتَقِيمٌ» فَإِنِّي قُلْتُ لِرَبِّي مُقْبِلًا عَنْ غَزْوَةِ تَبُوكَ الْأُولَى اللَّهُمَّ إِنِّي جَعَلْتُ عَلِيّاً ع بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نُبُوَّةَ لَهُ مِنْ بَعْدِي فَصَدِّقْ كَلَامِي وَ أَنْجِزْ وَعْدِي‏ وَ اذْكُرْ عَلِيّاً ع بِالقُرآنِ[۴] كَمَا ذَكَرْتَ‏ هَارُونَ فَإِنَّكَ قَدْ ذَكَرْتَ اسْمِي فِي الْقُرْآنِ فَقَرَأَ آيَةً فَأَنْزل تَصْدِيقَ قَوْلِي فَرَسَخَ حَسَدُهُ[۵] مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْقِبْلَةِ وَ تَكْذِيب الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ شَكوْا فِي مَنْزِلِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع‏ فَنَزَلَ «هَذَا صِرَاطُ عَلِيٍّ مُسْتَقِيم» وَ هَذَا جَالِسٌ عِنْدِي فَاقْبَلُوا نَصِيحَتَهُ وَ اسْمَعُوا وَ اقْبَلُوا قَوْلَهُ فَإِنَّهُ مَنْ يَسُبُّنِي يَسُبُّ اللَّهُ وَ مَنْ سَبَّ عَلِيّاً ع فَقَدْ سَبَّنِي.

۲) از امام صادق ع از پدرشان (امام باقر ع) از امام سجاد ع از پدرشان (امام حسین ع) روایت شده است که روزی شخصی در مقابل پیامبر ص ایستاد و گفت: تو همواره می‌گویی که علی ع نسبت به من همچون هارون ع نسبت به موسی ع است، در حالی که خداوند هارون را در قرآن یاد کرده، اما علی ع را یاد نکرده است.

پیامبر ص فرمود: ای فرد خشن! ای عرب بادیه‌نشین! آیا این سخن خداوند متعال را نشنیده‌ای که «این صراط علی است که مستقیم است»؟

مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين و الأئمة (لابن شاذان)، ص۱۶۰؛ مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏۳، ص۱۰۷؛ إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج‏۲، ص۳۷۳ [۶]

حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَيْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ النَّحْوِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِي مَنْصُورُ بْنُ أَبِي الْعَبَّاسِ قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُذَيْنَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قَامَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ إِلَى النَّبِيِّ ص فَقَالَ إِنَّكَ لَا تَزَالُ تَقُولُ لِعَلِيٍّ أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى‏ وَ قَدْ ذَكَرَ اللَّهُ‏ هَارُونَ فِي الْقُرْآنِ وَ لَمْ يَذْكُرْ عَلِيّاً ع فَقَالَ النَّبِيُّ ص يَا غَلِيظُ يَا أَعْرَابِيُّ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى هَذَا صِرَاطُ عَلِيٍّ مُسْتَقِيم‏.[۷]

۳) از امام باقر ع درباره آیه «هذا صراط علیّ مستقیم» روایت شده است که: او امیرالمومنین ع است.

شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج‏۱، ص۷۹

حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ قَالَ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيُّ، عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي جَعْفَرٍ [كَذَا] قَالَ: حَدَّثَنِي أَخِي عَنْ قَوْلِهِ: هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ قَالَ: هُوَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ.

۴) سید بن طاووس (متوفی۶۶۴) از کتاب «نزول القرآن فی شان امیرالمؤمنین» نوشته ابوبکر محمد بن مومن شیرازی، (از علمای بزرگ اهل سنت که مورد وثوق آنها بوده) مطلبی را از قتاده (از علمای معروف اهل سنت و از تابعین) نقل کرده که دیدم حسن بصری (از علمای معروف اهل سنت و از تابعین) این آیه را این گونه می‌خواند «صِرَاطُ عَلِيٍّ مُسْتَقِيمٌ: [این] صراط علی، مستقیم است». به او گفتم: معنای آن چیست؟

گفت: این راه علی بن ابی‌طالب و دین او، راه و دین مستقیم است؛ پس از آن پیروی کنید و بدان تمسک جویید که آن راهی واضح است و هیچ اعوجاج و ناراستی‌ای ندارد.

الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف، ج‏۱، ص۹۶

وَ مِنْ ذَلِكَ مَا رَوَاهُ الْحَافِظُ عِنْدَهُمْ مُحَمَّدُ بْنُ مُؤْمِنٍ الشِّيرَازِيُّ وَ هُوَ مِنْ عُلَمَاءِ الْأَرْبَعَةِ الْمَذَاهِبِ وَ ثِقَاتِهِمْ فِي كِتَابِهِ الْمُشَارِ إِلَيْهِ («نزول القرآن فی شان امیرالمؤمنین» اثـر ابوبکر محمد بن مومن شیرازی) بِإِسْنَادِهِ إِلَى قَتَادَةَ عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِيِّ قَالَ: كَانَ يَقْرَأُ هَذَا الْحَرْفَ صِرَاطُ عَلِيٍّ مُسْتَقِيمٌ فَقُلْتُ لِلْحَسَنِ وَ مَا مَعْنَاهُ قَالَ يَقُولُ هَذَا طَرِيقُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع وَ دِينُهُ طَرِيقٌ وَ دِينٌ مُسْتَقِيمٌ فَاتَّبِعُوهُ وَ تَمَسَّكُوا بِهِ فَإِنَّهُ وَاضِحٌ لَا عِوَجَ فِيه‏

در کتاب تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة (ص۲۵۲) با سندی دیگر شبیه این مضمون را از امام صادق ع روایت کرده است.[۸]

تدبر

۱) «قالَ هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقيمٌ»

جمله فوق، پاسخ خداوند است بعد از اینکه شیطان گفت همه را اغوا می‌کنم جز مخلَصین را.

از این جمله معانی مختلفی می‌تواند مد نظر باشد که بر اساس قاعده «امکان استعمال یک لفظ در چند معنا»، همگی می‌توانند درست باشند:

الف. براساس قرائت مشهور‌تر، یعنی «…عَلَیَّ…»

الف.۱- «این» اشاره است به کل آنچه شیطان می‌خواهد انجام دهد؛ یعنی هم اغوایی که تو می‌کنی و هم مخلصین را که استثناء کردی، همگی‌اش تحت مشیت و حکومت من است (المیزان، ج۱۲، ص۱۶۶) به تعبیر دیگر، کلامی تهدیدآمیز است، همان گونه که می‌گوییم «هرکاری می‌خواهی بکن، آخرش همه‌ راهها به من ختم می‌شود و از چنگ من نمی‌توانی بیرون بروی» و مفاد آن شبیه مفاد آیه «إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصاد: بدرستی که پروردگارت در کمین است» (فجر/۱۴) می‌باشد. (مجمع البيان، ج‏۶، ص۵۱؛ تفسیر طبری، ج۱۴، ص۲۳)

الف.۲- «عَلی» در این آیه به معنای «إلی» است (المحيط في اللغة، ج‏۱۰، ص۳۷۲) حال یا به این معنی که: این راهی که تو در پیش گرفته‌ای، بازگشت و نهایتش مستقیماً به سوی من است (تفسیر طبری، ج۱۴، ص۲۳) یا اشاره به وضع خود مخلصین و گمراهان است؛ یعنی گذر هرکس که هر راهی می‌رود (خوب یا بد) مستقیما به جانب من خواهد بود (مجمع البيان، ج‏۶، ص۵۱)

الف.۳-. «این» اشاره به دین الهی است، یعنی این دین مستقیمی است که بیانش بر عهده من است. (مجمع البيان، ج‏۶، ص۵۱) اشکال این دیدگاه این است که در آیه هیچ قرینه‌ای برای اینکه چنین معنایی مد نظر باشد، وجود ندارد.

الف.۴- ممکن است «این» زمینه‌سازی برای به آیه بعدی باشد بدین معنی که: «این صراط مستقیمی است که برعهده من است؛ و آن اینکه اجازه تسلط تو را به هیچکس ندهم مگر به گمراهانی که خودشان از تو پیروی کند.» (این مطلب بعدا به ذهنم رسید و لذا در کانال ننوشته‌ام)

ب. براساس قرائت «عَلِیٌّ» (درباره این قرائت، در «نکات ترجمه» توضیح داده شد)

الف. «این صراط رفیع و مستقیمی است.» اگرچه مفسران اهل سنت (مثلا: تفسیر طبری، ج۱۴، ص۲۳؛ الدر المنثور، ج۴، ص۹۹) تنها این معنا را مطرح کرده‌اند؛ اما بر اساس همین معنا هم تنها مرجعی که در آیات قبل برای ضمیر «این» می‌توان پیدا کرد، آن است که اشاره باشد به یک «مخلَص» معین، یعنی امیرالمومنین ع (تأويل الآيات الظاهرة، ص۲۵۲) [۹]، یعنی این علی ع که مخلَص و از اغوای شیطان در امان است، صراطی بلندمرتبه و مستقیم می‌باشد (حدیث۳)

ب. «این صراط مستقیم است، [که همان] علی ع است.» یعنی آنچه که مخلصین از آن بهره‌مندند و بدان جهت از اغوای شیطان نجات می‌یابند، همان صراط مستقیمی است که مظهرش حضرت علی ع می‌باشد. (احادیث۱ تا ۴)[۱۰]

نکته: این معنا، علاوه بر ارتباط با قبل، با ادامه آیات تناسب زیادتری دارد و توضیح می‌دهد که چرا شیطان بر بندگان تسلط ندارد: وقتی که حضرت علی ع صراط باشد و انسانها راه او را در پیش گیرند، دیگر شیطان بر بندگان تسلطی را که دلش می‌خواهد، نمی‌تواند داشته باشد.

به قول مرحوم شهریار

به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند

چو علی گرفته باشد سر چشمه بقا را

مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ

به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را

http://ganjoor.net/shahriar/gozidegh/sh2/

۲) «قالَ هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقيمٌ»

«مستقیم» در هر صورت، وصف «صراط» است، و چه به صورت «عَلَيَّ» قرائت شود و چه به صورت «عَلِيٌّ» (در معنای اسمی: حضرت علی ع، نه در معنای وصفی:بلندمرتبه) اقتضای عادی کلام این بود که «مستقیم» بعد از صراط بیاید. اما چرا این کلمه بعد از کلمه «علیّ» آمده است؟

الف. …[۱۱]

 


[۱] . وی اسم ابن‌شنبوذ را نمی‌آورد؛ اما این مطلب را از کتاب ابن‌الانباری نقل می‌کند که کتابش را برای «رد کسی که برخلاف مصحف عثمان قرائت می کرده» تالیف کرده است. و دیگران تصریح کرده اند که ابن‌الانباری این کتابش را در رد ابن‌شنبوذ نوشته است (تاریخ بغداد، ج۲، ص۱۰۳؛ البدایه و النهایه، ج۱۱ ص۲۲۰ و ۱۹۴)

[۲] . (۴۶۳۲)- [۴۹۹۱] حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ عُفَيْرٍ، قَالَ: حَدَّثَنِي اللَّيْثُ، قَالَ: حَدَّثَنِي عُقَيْلٌ، عَنْ ابْنِ شِهَابٍ، قَالَ: حَدَّثَنِي عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا حَدَّثَهُ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: ” أَقْرَأَنِي جِبْرِيلُ عَلَى حَرْفٍ فَرَاجَعْتُهُ فَلَمْ أَزَلْ أَسْتَزِيدُهُ، وَيَزِيدُنِي حَتَّى انْتَهَى إِلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ ”

[۳] . در ترجمه عبارت کمی تردید داشتم. ابتدا ترجمه زیر را نوشته بودم: پس آنچه سخن مرا تصدیق کند نازل شد تا حسد او را در میان اهل قبله (مسلمانان) و در برابر تکذیب مشرکان ثابت و استوار سازد چرا که در مورد منزلت علی بن ابی‌طالب شکایت داشتند. ترجمه فوق ترجمه استادم است که البته این را هم با احتمال پیشنهاد دادند.

[۴] . در نسخه فعلی تفسیر فرات «بالْقَلْبِ» نوشته که معنای محصلی ندارد و در بحارالانوار که از او نقل کرده در متن فقط تعبیر «واذکر علیا» دارد و در پاورقی به عنوان نسخه بدل، «بالقرآن» آورده که ظاهرا اصلش همین بوده است.

[۵] . در نسخه کنونی تفسر فرات، «جسده» نوشته است اما در تفسیر کنزالدقائق که از او نقل کرده «حسده» نوشته که ظاهرا این درست باید باشد. والبته در پاورقی گفته که در برخی نسخ حسده و در برخی جسده است. تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج‏۴، ص۴۸۶

[۶] . در کمال تعجب در نسخه چاپ شده فعلی از کتاب ارشاد القلوب (۱۴۱۳ق) کلمه «علی» افتاده است در حالی که در ترجمه این کتاب که آقای رضایی سالها قبل از این چاپ عربی (توسط انتشارات اسلامیه) انجام داده این عبارت موجود است و متن روایت و سندش شبیه دو کتاب قبلی است و سیاق هم وجود چنین عبارتی را لازم می آورد.

[۷] . روایات دیگری هم در همین مضمون وارد شده که برای پرهیز از طولانی شدن در کانال نگذاشتم، از جمله دو روایت زیر:

حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ عَلِيٌّ؛ هُوَ وَ اللَّهِ عَلِيٌّ الْمِيزَانُ وَ الصِّرَاطُ. (بصائر الدرجات، ج‏۱، ص۵۱۲)

فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سِرَاجٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ مُسَاوِرٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ زِيَادٍ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِيرِ الْجُعْفِيِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع فَقُلْتُ جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ إِنِّي أَكْرَهُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ فَإِنْ أَذِنْتَ لِي أَنْ أَسْأَلَكَ سَأَلْتُكَ فَقَالَ سَلْنِي عَمَّا شِئْتَ قَالَ قُلْتُ أَسْأَلُكَ عَنِ الْقُرْآنِ قَالَ نَعَمْ قَالَ قُلْتُ مَا قَوْلُ اللَّهِ [عَزَّ وَ جَلَ‏] فِي كِتَابِهِ قالَ هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ قَالَ صِرَاطُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ [ع‏] فَقُلْتُ صِرَاطُ عَلِيٍّ فَقَالَ صِرَاطُ عَلِيِّ [بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع‏]. (تفسير فرات الكوفي، ص۲۲۵؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج‏۱، ص۷۸)

[۸] . الشَّيْخُ مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ رَحِمَهُ اللَّهُ‏بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ هَكَذَا «هَذَا صِرَاطُ عَلِيٍّ مُسْتَقِيمٍ» يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ ع أَيْ طَرِيقَهُ وَ دِينَهُ لَا عِوَجَ فِيهِ.

[۹] . اعلم أنه لما كان قد استثنى إبليس اللعين من عباد الله المخلصين و هم الأئمة المعصومون و شيعتهم كما يأتي بيانه أخبر الله تعالى لإبليس بأن هؤلاء الذين استثنيتهم هذا صراط علي و هو أبوهم و أولهم و أفضلهم مُسْتَقِيمٌ. ‏

[۱۰] . معنای «الف-۴» که بعدا اضافه شد، با معنای «عَلِیّ» هم سازگاری زیادی دارد و خصوصا روایاتی هم که مصداق آیه بعدی را شیعیان و پیروان ایشان معرفی کرده اند (جلسه ۲۸۲، احادیث۲ و ۳ و نیز پاورقیهایش)  موید این برداشت می‌باشند.

[۱۱] . شاید یک احتمال این باشد؛ که چون مطمئن نبودم که منظورم درست فهمیده شود، در کانال نگذاشتم:

این عبارت در دو صورت خیلی روان‌تر است: یکی اینکه به صورت «هذا صِراطٌ عَلَيُّ مُسْتَقيمٌ: این صراطی رفیع و مستقیم است» باشد که «علیٌ» به معنای وصفی باشد (در این صورت علی و مستقیم دو وصف پشت سر هم خواهند بود و نیازی نیست که مستقیم جلوتر بیاید) و دوم اینکه به صورت «هذا صِراطُ عَلَيٍّ مُسْتَقيمٌ: این صراط علی است که مستقیم است» و این گونه بیان کردن موجب می‌شود این قرائت اخیر آیه – که بسیاری سعی در مخفی کردنش داشته‌اند- باقی بماند.

 

Visits: 194

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

*