ترجمه
آن گاه که آن جوانمردان به آن کهف پناه جستند و گفتند: پروردگارا از جوار خود به ما رحمتی بده و برای ما از کارمان هدایت‌شدنی مهیا فرما.
نکات ترجمه
«أوَى»
در جلسه ۵۴۰ توضیح داده شده که ماده «أوی» را «در جایی جمع شدن» یا «به چیزی منضم شدن» دانسته‌اند و «مأوی» به مکانی گفته می‌شود که در آن گرد می‌آید و مستقر می‌شوند و در فارسی معادل کلمات قرارگاه و پناهگاه می‌باشد. البته ابن‌فارس بر این باور است که این ماده در معنای دومی هم به کار رفته و دلالت بر «شفقت و مهربانی ورزیدن» هم دارد، اما مرحوم مصطفوی، اصل معنای این ماده را «قصد کردن جایی به نیت استقرار و سکونت و استراحت در آن» معرفی کرده است.
http://yekaye.ir/al-ahzab-33-51/
«لَدُنْكَ»
«لَدُن» به معنای «عِندَ» (= نزدِ) می‌باشد با این تفاوت که اخص و بلیغ‌تر از آن است (مفردات ألفاظ القرآن، ص۷۳۹) و در مورد چرایی اخص بودنش هم گفته‌اند ««لدن» در جایی به کار می‌رود که آن امر بالفعل نزد آن کس حاضر باشد؛ مثلا وقتی گفته شود «عندي مالٌ» با صرف اینکه من مالی داشته باشم درست است؛ اما اگر گفته شود «لدني مال» یعنی همین الان این مال در دستم حاضر است. (الفروق فی اللغة، ص۲۹۵؛ لسان العرب، ج۱۳، ص۳۸۳) به تعبیر دیگر، «لدن» در جایی به کار می‌رود که نزدیکی کاملا متصل باشد تا حدی که بتواند قائم مقام شخص هم قرار گیرد (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج۱۰، ص۱۸۳)
کلمه «لدن» ۱۸ بار در قرآن کریم به کار رفته است.
«رَشَداً»
ماده «رشد» در اصل بر «استقامت در راه» (معجم مقاييس اللغة، ج۲، ص۳۹۸) دلالت دارد که به نحوی مشتمل بر معنای «هدایت شدن به سوی خیر و صلاح» می‌باشد (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج۴، ص۱۴۰؛ مفردات ألفاظ القرآن، ص۳۵۴).
مصدر این ماده در حالت ثلاثی مجرد هم به صورت «رُشْد» (مثلا: تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً، کهف/۶۶؛ وَ لَقَدْ آتَيْنا إِبْراهيمَ رُشْدَهُ مِنْ قَبْلُ، ابراهیم/۵۱) و «رَشَاد» (سَبيلَ الرَّشادِ؛ غافر/۲۹ و ۳۸) آمده که از فعل «رَشَدَ يَرْشُدُ» می‌باشد (لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ، بقره/۱۸۶)؛ و هم به صورت «رَشَد» (فَأُولئِكَ تَحَرَّوْا رَشَداً، جن/۱۴؛ لا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَ لا رَشَداً، جن/۲۱) که آن را از فعل «رَشِدَ يَرْشَدُ» دانسته‌اند (كتاب العين، ج۶، ص۲۴۲)؛ اما اینکه تفاوت این دو در چیست بین اهل لغت اختلاف است:
برخی «رُشد» را نقطه مقابل «غیّ» [که در جلسه ۲۳۶ درباره این کلمه توضیح داده شد http://yekaye.ir/al-aaraf-7-16/] و «رَشَد» را نقطه مقابل «ضلالت» دانسته‌اند (كتاب العين، ج۶، ص۲۴۲)
برخی احتمال داده‌اند که «رَشَد» اخص از «رُشد» است؛ «رُشد» درباره امور دنیوی و اخروی باشد اما «رَشَد» تنها در امور اخروی باشد (مفردات، ص۳۵۵)
برخی هم بر این باورند که «رُشد» دلالت بر وقوع و بهره‌مندی از مطلق معنای رشد می‌کند؛ اما «رَشَد» دلالت بر وضعیتی متحول که شخص در معرض رشد قرار گرفته است؛ و «رشاد» هم دلالت بر استمرار رشد دارد. (التحقيق، ج۴، ص۱۴۱)
برخی هم معتقدند که «رُشْد» استقامت در دین است؛ اما «رَشَد» همان صلاح است (الفروق فى اللغة، ص۲۰۶)[۱]
و نهایتا برخی هم بر این باورند که اینها دو لهجه در میان عرب است و کاملا به جای هم به کار می‌روند. (ابوعلی، به نقل مجمع البيان، ج۶، ص۷۴۵)
درباره دو کلمه «راشِد» (أُولئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ؛ حجرات/۷) و «رَشِيد» (إِنَّكَ لَأَنْتَ الْحَليمُ الرَّشيدُ؛ هود/۸۷) (که هر دو معنای اسم فاعل دارد: کسی که رشد کرده است) ظاهرا هر دو بر هر دو مورد فوق («رَشَد» و «رُشد») اطلاق می‌شود (مفردات، ص۳۵۵)؛ و تفاوتشان در این است که اولی دلالت بر حدوث و عارض شدن رشد دارد، اما دومی دلالت بر ثبوت و استمرار رشد در شخص. (التحقيق، ج۴، ص۱۴۱)
اگرچه معنای «رشد» به «هدایت» بسیار نزدیک است اما تفاوت ظریفی هم با هم دارند و آن این است که «ارشاد به چیزی» به معنای «راه به سوی آن را نشان دادن» است؛ اما «اهتداء» امکان و زمینه وصول به آن چیز را عملا مهیا نمودن است (الفروق فی اللغة، ص۲۰۳)
ماده «رشد» و مشتقاتش جمعا ۱۹ بار در قرآن کریم به کار رفته است.
اختلاف قرائت
قرائت مشهور «رَشَداً» است اما در میان قرائات شاذه، ابورجاء به صورت «رُشْداً» قرائت کرده است (البحر المحيط، ج۷، ص۱۴۴)[۲]
حدیث
۱) در محضر امام صادق ع صحبت از اصحاب کهف شد. فرمودند:
اگر قوم شما هم شما را به چیزی مجبور ساختند که قوم آنها، آنها را بدان محبور ساختند، شما هم کار آنها را انجام دهید.
گفته شد: قومشان آنها را به چه کاری مجبور ساختند؟
فرمودند: مجبورشان کردند به شرک به خداوند عظیم؛ پس آنان در ظاهر ابراز شرک کردند و ایمانشان را مخفی داشتند تا اینکه فرجشان سر رسید.
همچنین امام صادق ع فرمودند:
تقیه هیچکس به پای تقیه اصحاب کهف نرسید: آنان زُنار [= کمربندی که علامت کافران بود] می‌بستند و در آن عیدها [مراسم مشرکان] حاضر می‌شدند؛ پس خداوند اجرشان را دو برابر داد.
قصص الأنبياء (للراوندي)، ص۲۵۳-۲۵۴؛ تفسير العياشي، ج۲، ص۳۲۳
وَ بِالْإِسْنَادِ الْمَذْكُورِ عَنْ ابْنِ أُورَمَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى الْكَاهِلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ ع وَ ذَكَرَ أَصْحَابَ الْكَهْفِ فَقَالَ:
لَوْ كَلَّفَكُمْ قَوْمُكُمْ مَا كَلَّفَهُمْ قَوْمُهُمْ فَافْعَلُوا فِعْلَهُمْ فَقِيلَ لَهُ وَ مَا كَلَّفَهُمْ قَوْمُهُمْ قَالَ كَلَّفُوهُمُ الشِّرْكَ بِاللَّهِ [العظيم] فاظهروه لَهُمْ [الشرك] وَ أَسَرُّوا الْإِيمَانَ حَتَّى جَاءَهُمُ الْفَرَجُ.
و [عن درست عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ ع] قَالَ مَا بَلَغَتْ تَقِيَّةُ أَحَدٍ مَا بَلَغَتْ تَقِيَّةُ أَصْحَابِ الْكَهْفِ [وَ إِنْ] كَانُوا لَيَشُدُّونَ الزَّنَانِيرَ وَ يَشْهَدُونَ الْأَعْيَادَ فَأَعْطَاهُمُ اللَّهُ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ.
۲) از امام صادق ع روایت شده است:
همانا مَثَلِ ابوطالب، مَثَلِ اصحاب کهف است: ایمان را مخفی می‌کردند و شرک ابراز می‌نمودند پس خداوند اجرشان را دو برابر داد.
الكافي، ج۱، ص۴۴۸؛ الأمالي( للصدوق)، ص۶۱۵[۳]
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
إِنَّ مَثَلَ أَبِي طَالِبٍ مَثَلُ أَصْحَابِ الْكَهْفِ أَسَرُّوا الْإِيمَانَ وَ أَظْهَرُوا الشِّرْكَ فَآتَاهُمُ اللَّهُ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ.[۴]
۳) سلیمان بن جعفر می‌گوید: امام صادق ع به من فرمود: سلیمان! «فتی» [= جوان/جوانمرد] کیست؟
گفتم: فدایت شوم؛ نرد ما «فتی» به «جوان» گفته می‌شود.
فرمود: آیا نمی‌دانی اصحاب کهف همگی میانسال بودند و خداوند به خاطر ایمانشان آنان را «فتی» نامید؟! سلیمان! کسی که به خداوند ایمان آورد و تقوی پیشه کند، او «فتی» است.
تفسير العياشي، ج۲، ص۳۲۳
عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ النهدي [الْهُذَلِيِّ] قَالَ: قَالَ لِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع يَا سُلَيْمَانُ مَنِ الْفَتَى؟
قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ الْفَتَى عِنْدَنَا الشَّابُّ.
قَالَ لِي: أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ كَانُوا كُلُّهُمْ كُهُولًا فَسَمَّاهُمُ اللَّهُ فِتْيَةً بِإِيمَانِهِمْ؟! يَا سُلَيْمَانُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ اتَّقَى فَهُوَ الْفَتَى.[۵]
۴) ابواسحاق سبیعی می‌گوید: یکبار به قصد حج بیرون آمده بودم و در راه امام باقر ع را دیدم و از این آیه از ایشان سوال کردم «سپس ما اين كتاب را به كسانى از بندگانمان كه آنها را برگزيديم به ميراث داديم، پس برخى از آنها ستمكار خويشند و برخى از آنها ميانهرو، و برخى از آنان به اذن خدا سبقتگيرنده به همه خيراتاند؛ این همان فضل بزرگ است.» (فاطر/۳۲)
فرمود: ابواسحاق قوم تو – منظورشان اهل کوفه بود- در این باره چه می‌گویند؟
گفتم: می‌گویند این در مورد آنهاست.
فرمود: پس اگر از اهل بهشت هستند از چه چیزی می‌ترسند؟
گفتم: فدایت شوم. شما چه می‌فرمایید؟
فرمود: ابواسحاق! این خاص ماست: اما سبقتگيرنده به همه خيرات، علی بن ابی‌طالب و حسن و حسین ع می‌باشند؛ و شهیدِ از ما، همان میانه‌رو است که روز را روزه و شب را به قیام مشغول است؛ و اما کسی که ستمکار خویش است در او آن چیزی است که در مردم هست و او مورد مغفرت قرار می‌گیرد.(۱)
ابواسحاق! با ماست که خداوند گردن شما را از آتش رها می‌سازد؛ و با ماست که خداوند غل و زنجیر ذلت را از گردنهایتان باز می‌کند و با ماست که خداوند گناهانتان را می‌آمرزد، و با ماست که خداوند آغاز می‌کند و با ماست که پایان می‌بخشد؛
و ما کهف شماییم همانند کهف اصحاب کهف؛ و ما کشتیِ شماییم همانند کشتی نوح؛ و ما باب حطه شماییم، همانند باب حطه بنی‌اسرائیل [= دری که بنی‌اسرائیل برای بخشیده شدن باید سجده‌کنان از آن وارد می‌شدند: بقره/۵۸؛ اعراف/۱۵۱]
سعد السعود (ابن‌طاوس)، ص۱۰۸؛ تأويل الآيات الظاهرة، ص۴۷۱[۶]؛ تفسير فرات الكوفى، ص۳۴۸[۷]
حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَسَدٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِيدٍ حدثنا إِسْحَاقَ بْنِ يَزِيدَ الْفَرَّاءِ عَنْ غَالِبٍ الْهَمْدَانِيِّ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ قَالَ: خَرَجْتُ حَاجّاً فَلَقِيتُ مُحَمَّدَ بْنُ عَلِيٍّ ع فَسَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنا مِنْ عِبادِنا [فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَيْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ»]
فَقَالَ ع مَا يَقُولُ فِيهَا قَوْمُكَ يَا أَبَا إِسْحَاقَ يَعْنِي أَهْلَ الْكُوفَةِ؟
قَالَ قُلْتُ يَقُولُونَ إِنَّهَا لَهُمْ
قَالَ فَمَا يُخَوِّفُهُمْ إِذَا كَانُوا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ؟
قُلْتُ فَمَا تَقُولُ أَنْتَ جُعِلْتُ فِدَاكَ
قَالَ هِيَ لَنَا خَاصَّةً[۸] يَا أَبَا إِسْحَاقَ أَمَّا السَّابِقُ [السَّابِقُونَ] بِالْخَيْرَاتِ فَعَلِيّ بن أبي طالب وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الشهيد [الْإِمام] مِنَّا [وَ] الْمُقْتَصِدُ فَصَائِمٌ بِالنَّهَارِ وَ قَائِمٌ بِاللَّيْلِ وَ أما الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ فَفِيهِ مَا فِي النَّاسِ وَ هُوَ مَغْفُورٌ لَهُ يَا أَبَا إِسْحَاقَ بِنَا يَفُكُّ اللَّهُ عيوبكم [رِقَابَكُمْ] وَ بنا يحمل [يُحِلُّ] اللَّهُ رباق [وَثَاقَ] الذُّلِّ عن [مِنْ] أَعْنَاقِكُمْ وَ بِنَا يَغْفِرُ اللَّهُ ذُنُوبَكُمْ وَ بِنَا يَفْتَحُ الله وَ بِنَا يَخْتِمُ وَ نَحْنُ كَهْفُكُمْ كَكَهْفِ أَصْحَابِ الْكَهْفِ وَ نَحْنُ سَفِينَتُكُمْ كَسَفِينَةِ نُوحٍ وَ نَحْنُ بَابُ حِطَّتِكُمْ كَبَابِ حِطَّةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ.
پی‌نوشت
(۱) ممکن است اشکال شود که این تعبیر چه ربطی به ظلم به خود دارد و اگر واقعا ظلم باشد با عصمت آنان چگونه جمع می‌شود. به نظر می‌رسد منظور از این ظلم به خویش، نه ظلم اصطلاحی و گناه، بلکه همان است که با قرار گرفتن در میان مردم، خود را در معرض ظلم قرار می‌دهند؛ چنانکه از زید بن علی روایتی نقل شده که «ظالم لنفسه» در این آیه را به «الْمُخْتَلِطُ مِنَّا بِالنَّاس» تفسیر می‌کند (شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۲، ص۱۵۷)
لازم به ذکر است تطبیق آیه بر امامان، از زبان امام سجاد ع (شواهد التنزيل، ج۲، ص۱۵۶) و امام رضا ع (عيون أخبار الرضا ع، ج۱، ص۲۲۹) نیز وارد شده؛ و البته این یکی از معانی آیه است چنانکه در روایات معصومین، این آیه بر مصادیق دیگری نیز تطبیق شده که از باب استعمال یک لفظ در چند معنا همگی آنها می‌تواند صحیح باشد.
تدبر
۱) «إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقالُوا رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَ هَيِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً»
در این آیه و دو آیه بعد ابتدا کل داستان اصحاب کهف را به صورت خلاصه بیان می‌کند و سپس در آیات ۱۳ تا ۲۶ (و چه‌بسا تا ۳۱) به تفصیل داستان می‌پردازد. در این آیه خلاصه منطق آنان را شرح می‌دهد، در آیه بعد کاری که با آنان شد؛ و در آیه بعد هدف از این کار.
در این آیه بر دو نکته تاکید شده است:
یکی پناه بردن این جوانمردان بدان کهف؛ و دوم مناجات و درخواستشان از پروردگارشان؛ که درخواست‌های‌شان هم دو چیز بود: دریافت رحمت ویژه‌ای از جوار خود خداوند؛ و اینکه کاری که انجام می‌دهند آنان را در مسیر رشد و صلاح و هدایت قرار دهد.
تاملی در سبک زندگی دینی
اگر چنانچه در آیات بعد خواهیم دید اصحاب کهف به عنوان یک الگو برای زندگی مومنانه معرفی شده‌اند؛ می‌توان تمام زندگی مومنانه را در سه گام خلاصه کرد:
- پناه بردن به یک پناهگاه مشخص (تدبر۲)
- در طلب رحمت ویژه خداوند بودن (تدبر۷)
- تمام کارهای خود را در مسیر رشد حقیقی قرار دادن. (تدبر۸)
۲) «إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقالُوا …»
با حرف «إذ» بر آن مقطعی از کار اصحاب کهف که اهمیت ویژه دارد تاکید کرد؛ و با حرف «فـ» نشان داد که بقیه اقدامات آنها و منطق آنها هم به خاطر همین مقطع بود.
این مقطع عبارت است از: «پناه بردن آنان به آن کهف»؛
و نفرمود «کهفٍ» بلکه «الکهف» یعنی یک غار و پناهگاه کاملا معلوم و مشخص.
شاید می‌خواهد با این تعابیر نشان دهد که در جهانی که:
شیطانی هست که خود و لشکریانش در زاویه‌ای قرار گرفته که بدون اینکه او را ببینیم ما را می‌بیند و زیر نظر دارد (إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَ قَبيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ؛ اعراف/۲۷) و از جلو و عقب و چپ و راست بر ما هجوم می‌آورد (ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْديهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَيْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ؛ اعراف/۱۷)؛
و آمدن انسان در این جهان، نه برای خوشگذرانی، بلکه برای گذراندن امتحانات و ابتلائات جدی بوده،
اولین وظیفه یک انسان مومن یافتن یک کهف مطمئن است و تا انسان «کهف» کاملا مشخصی در زندگی‌اش نداشته باشد که در او پناه بگیرد، کارش به هیچ سامانی نمی‌رسد و نمی‌تواند واقعا «ربنا …» بگوید.
شاید بدین جهت است که در احادیث، امامان معصوم «کهف» این امت معرفی شده‌اند (حدیث۴) و تاکید شده است که کسی که ولایت آنها را نداشته باشد هیچ سودی از اعمالش – حتی از نماز و روزه‌اش- نخواهد برد. (مرحوم مجلسی ۷۱ حدیث را در این مورد در بحار الأنوار، ج۲۷، ص۱۶۶-۲۰۱ گرد آورده است)
۳) «إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ»
به جای «اصحاب الکهف» یا ضمیر «هُم: آنها»، از تعبیر «الفتیة: آن جوانان» استفاده کرد؛ و نه حتی «فتیةٌ: جوانانی». چرا؟
الف. منظور از «فتیة» (جمعِ «فتی»)، نه سن جوانی (حدیث۳)، بلکه روحیه جوانی و جوانمردی است؛ و شاید می‌خواهد نشان دهد کسی می‌تواند در مسیر زندگی دین گام بردارد که چنین روحیه‌ای داشته باشد؛ و تعبیر معرفه آورد تا تاکید کند که گروهی خاص و معین مد نظر است نه هر کسی که به غاری پناه برد.
به تعبیر دیگر،
براى حفظ دين، جوانمردى، گذشت از رفاه و آسايش و هجرت لازم است. (تفسير نور، ج۷، ص۱۴۵)
ب. …
۴) «إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقالُوا رَبَّنا …»
آن جوانان وقتی بدان غار پناه بردند، اولین سخنشان «ربنا» بود. چرا؟
الف. شاید می خواهد نشان دهد همان غار هم برای آنها حجاب نشد که دیگر خود را پناهگاه امن بیابند و دیگر نیازی به پناه بردن به خداوند احساس نکنند.
ب. نشان دهد تمام زندگی مومن بر اساس نگرش توحیدی و درک حضور پروردگار خود در زندگی رقم می‌خورد.
ج. چون هر کاری با نام خداوند شروه نشود ابتر است.
د. …
۵) «إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ … فَقالُوا رَبَّنا آتِنا …»
دعا همراه با تلاش و حركت مؤثّر است. (تفسير نور، ج۷، ص۱۴۵)
۶) «إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقالُوا رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً»
اولین درخواست اصحاب کهف، دریافت رحمتی ویژه، آن هم از جوار خاص خداوند است (در «نکات ترجمه» اشاره شد که «لدن» در جایی به کار می‌رود که آن چیز در نزد صاحب آن کاملا حاضر و گویی به وی متصل است).
تقاضای دریافت رحمت، آن هم با تعبیر «من لدنک» (که آن را از جوار خاص خدا طلب می‌کند) در قرآن کریم تنها یکبار دیگر، و آن هم از زبان اولوالالبابی (صاحبان خرد) که راسخون در علم هستند آمده است که آن هم ناظر به دریافت هدایت است (رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً؛ آل‌عمران/۸) و از این رو کاملا محتمل است که آنان هدایت ویژه‌ای را از خداوند طلب می کرده اند (المیزان، ج۱۳، ص۲۴۷)
در واقع، کسی که می‌خواهد چنان در مسیر خدا گام بردارد که نه تنها در برابر تمام انحرافات زمانه خود بایستد (جلسه قبل، حدیث۳) بلکه حتی با ظهور امام زمان ع برگردد و جزء یاران ایشان قرار گیرد (جلسه قبل، حدیث۲) نمی‌تواند به چیزی جز رحمت و هدایتی الهی، آن هم از جایگاهی خیلی متصل به خداوند، تکیه کند.
۷) «إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقالُوا رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَ هَيِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً»
دومین درخواست اصحاب کهف، این بود که خداوند چنان زمینه‌سازی کند که از کارشان، تنها و تنها «رَشَد» (= در جریان رشد و صلاح و هدایت قرار گرفتن) حاصل آید.
چنانکه در «نکات ترجمه» اشاره شد «رَشَد» به وضعیت رُشدی گفته می‌شود که در جریان باشد.
شاید می‌خواهد نشان دهد که آنان خود را دائما در مسیر می دیدند؛ از هر کارشان رشدی پویا و در جریان طلب می‌کردند، و همواره درصدد این بودند که هدایتشان به سوی مقصد و مقصود بیشتر و بیشتر شود.
۸) «هَيِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً»
چرا تعبیر «من أمرنا» را به زبان آوردند، نه صرفا گفتند «هَيِّئْ لَنا رَشَداً: برای ما در جریان رشد قرار گرفتن و هدایت‌شدنی مهیا فرما» و نه مصداق «أمرنا» را دقیقا مشخص کردند؟
الف. می‌خواهد نشان دهد که اولا ما برای اینکه در مسیر رشد قرار بگیریم کاری انجام می دهیم؛ و ثانیا از خدا می‌خواهند که هر کاری که ما انجام می دهیم (جدای از این یا آن کار) ما را در مسیر رشد قرار دهد.
ب. می‌خواهند نشان دهند که رشد و هدایت انسان هم نیازمند عنایت الهی است و هم تلاش خود.
این جمله در آن واحد هم به اختیار و نقش خودشان در هدایت اشاره دارد (امرنا) و هم به امداد و اراده الهی در این هدایت (هَيِّئْ لَنا: برای ما مهیا فرما).
ج. …
[۱] البته شاهد مثالی که وی آورده است در قرائات رایج هر دو «رُشد» است؛ هرچند اولی را در قرائتهای غیر مشهور «رَشَد» هم قرائت کرده‌اند:
قال أبو عمرو بن العلاء الرشد الصلاح قال الله تعالى (فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ) و الرشد الاستقامة في الدين و منه قوله تعالى (أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً) و قيل هما لغتان مثل العدم و العدم.
[۲] . و قرأ أبو رجاء: رشد بضم الراء و إسكان الشين. و قرأ الجمهور رَشَداً بفتحهما.
[۳] سند صدوق متفاوت است و عباراتش هم اندکی متفاوت:
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِيُّ قَالَ أَخْبَرَنَا الْمُنْذِرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ مَثَلَ أَبِي طَالِبٍ مَثَلُ أَصْحَابِ الْكَهْفِ حِينَ أَسَرُّوا الْإِيمَانَ وَ أَظْهَرُوا الشِّرْكَ فَآتَاهُمُ اللَّهُ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْن
ضمنا صدوق قبل از این روایت، این مطلب را هم از ابن‌عباس نقل کرده است:
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ مَتِّيلٍ الدَّقَّاقُ قَالَ حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ ثَابِتِ بْنِ دِينَارٍ الثُّمَالِيِّ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ يَا ابْنَ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِي عَنْ أَبِي طَالِبٍ هَلْ كَانَ مُسْلِماً فَقَالَ وَ كَيْفَ لَمْ يَكُنْ مُسْلِماً وَ هُوَ الْقَائِلُ
وَ قَدْ عَلِمُوا أَنَّ ابْنَنَا لَا مُكَذَّبٌ لَدَيْنَا وَ لَا يُعْبَأُ بِقَوْلِ [بِقِيلِ] الْأَبَاطِل
إِنَّ أَبَا طَالِبٍ كَانَ مَثَلُهُ كَمَثَلِ أَصْحَابِ الْكَهْفِ حِينَ أَسَرُّوا الْإِيمَانَ وَ أَظْهَرُوا الشِّرْكَ فَآتَاهُمُ اللَّهُ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ
[۴] . و در همین مضمون است این دو حدیث:
عن أبي بصير عن أبي عبد الله ع قال إن أصحاب الكهف أسروا الإيمان و أظهروا الكفر، فآجرهم الله مرتين. (تفسير العياشي، ج۲، ص۳۲۱)
و عن الكاهلي عن أبي عبد الله ع قَالَ إِنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ كانوا أَسَرُّوا الْإِيمَانَ وَ أَظْهَرُوا الْكُفْرَ فَكَانُوا عَلَى إجهار الكفر [إِظْهَارِهِمُ الْكُفْرَ] أَعْظَمَ أَجْراً مِنْهُمْ عَلَى الإسرار [إِسْرَارِهِمُ] الْإِيمَانَ (تفسير العياشي، ج۲، ص۳۲۳؛ قصص الأنبياء عليهم السلام (للراوندي)، ص۲۵۴)
[۵] همچنین مراجعه شود به حدیث جلسه۵۹۴
[۶] . سند کاملا همانند است اما در متن اندک تفاوت‌هایی هست. متن سعد السعود را اصل قرار دادیم و موارد داخل کروشه تفاوتهای نسخه تاویل الایات است.
[۷] . سند و متن حدیث در تفسیر فرات تفاوتهای مختصری دارد:
[قَالَ حَدَّثَنَا] فُرَاتٌ [قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَكَمِ] مُعَنْعَناً عَنْ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ النَّهْدِيِّ [عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِ] قَالَ: خَرَجْتُ حَاجّاً فَمَرَرْتُ بِأَبِي جَعْفَرٍ ع فَسَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ إِلَى آخِرِهِ قَالَ فَقَالَ لِي مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَا يَقُولُ فِيهَا قَوْمُكَ يَا أَبَا إِسْحَاقَ يَعْنِي أَهْلَ الْكُوفَةِ قُلْتُ يَزْعُمُونَ أَنَّهَا نَزَلَتْ فِيهِمْ قَالَ فَقَالَ لِي مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ فَمَا يَحْزُنُهُمْ إِذَا كَانُوا فِي الْجَنَّةِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَا الَّذِي تَقُولُ أَنْتَ فِيهَا قَالَ يَا أَبَا إِسْحَاقَ هَذِهِ وَ اللَّهِ لَنَا خَاصَّةً أَمَّا [قَوْلُهُ] سابِقٌ بِالْخَيْراتِ فَعَلَيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ [عَلَيْهِمُ السَّلَامُ وَ الرِّضْوَانُ] وَ الشَّهِيدُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ الَّذِي فِيهِ مَا فِي النَّاسِ وَ هُوَ مَغْفُورٌ لَهُ وَ أَمَّا الْمُقْتَصِدُ فَصَائِمٌ نَهَارَهُ وَ قَائِمٌ لَيْلَهُ ثُمَّ قَالَ يَا أَبَا إِسْحَاقَ بِنَا يُقِيلُ اللَّهُ عَثْرَتَكُمْ وَ بِنَا يَغْفِرُ اللَّهُ ذُنُوبَكُمْ وَ بِنَا يَقْضِي اللَّهُ دُيُونَكُمْ وَ بِنَا يَفُكُّ اللَّهُ وَثَاقَ الذُّلِّ مِنْ أَعْنَاقِكُمْ وَ بِنَا يَخْتِمُ وَ [بِنَا] يَفْتَحُ لَا بِكُمْ وَ نَحْنُ كَهْفُكُمْ كَأَصْحَابِ الْكَهْفِ وَ نَحْنُ سَفِينَتُكُمْ كَسَفِينَةِ نُوحٍ وَ نَحْنُ بَابُ حِطَّتِكُمْ كَبَابِ حِطَّةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ.
[۸] . اینکه این آیه مصداقش خود اهل بیت ع هستند یکی از معانی آیه است و این معنا علاوه بر این در کلام امام سجاد ع (شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۲، ص۱۵۶) و امام رضا ع () نیز آمده است.
بازدیدها: ۱۲۸