۲۷ رمضان ۱۴۳۸
ترجمه
پروردگار مشرق و مغرب، خدایی جز او نیست، پس او را وکیل بگیر.
فردا روز قدس است
برخی گمان می‌کنند مساله راهپیمایی هیچ ربطی به دین و دینداری و آخرت انسانها ندارد؛
در حالی که کنار هم گذاشتن دو آیه قرآن کریم نشان می‌دهد:
نه‌تنها مقاومت مردم فلسطین در برابر رژیم غاصب صهیونیستی ثواب عظیمی دارد،
بلکه حضور در این راهپیمایی و برداشتن هر قدم در این راهپیمایی یک عمل صالح محسوب می‌شود:
۱٫ آن دسته از «اهل کتاب» (= یهودیان و مسیحیان) که دشمن اسلام‌اند «کافر»ند (بقره/۱۰۵)، و در این میان، شدیدترین دشمنی را یهودیان دارند (أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَهً لِّلَّذِینَ آمَنُواْ الْیَهُودَ؛ مائده/۸۲).
۲٫ نه‌تنها به ازای تحمل هر سختی در راه خدا (مَخْمَصَهٌ فِی سَبِیلِ اللّهِ)، بلکه به ازای هر قدمی که خشم «کافران» را برمی‌انگیزاند (یَطَؤُونَ مَوْطِئاً یَغِیظُ الْکُفَّارَ)، عمل صالحی برایتان ثبت می‌شود. (توبه/۱۲۰)
بی‌تردید،
امروزه مردم مظلوم و مقاوم فلسطین را می‌توان مصداق کسانی دانست که «به خاطر خدا در مخمصه قرار گرفته‌اند»؛ و
قدم برداشتن راهپیمایان در راهپیمایی روز قدس را «برداشتن قدم‌هایی که کافران را به خشم می‌آورد.».
به امید دیدار همدیگر در راهپیمایی روز قدس و آزادی سریعتر مسجدالاقصی
نکات ترجمه
جایگاه نحوی «رَبُّ الْمَشْرِقِ[۱] و …»:
می‌تواند خبر باشد برای مبتدای محذوف، (هو ربُّ …)؛ یا
مبتدا باشد و جمله لا اله الا هو» خبر آن باشد. (إعراب القرآن (نحاس)، ج۵، ص۳۹)
البته این کلمه در قرائت شام (ابن‌عامر) و اغلب اهل کوفه غیر از حفص (یعنی شعبه از عاصم، و نیز حمزه و کسائی) و برخی از قرائات عشر (یعقوب و خلف) و شاذه (ابن‌محیصن و اعمش) به صورت «ربِّ» قرائت شده است (الکامل المفصل فی القرائات الاربعة عشر، ص۵۷۴؛ مجمع البيان، ج۱۰، ص۵۶۶) که در این صورت بدل می‌شود از «ربک» در آیه قبل.[۲]
«وَكيلاً»
از ماده «وکل» است که اصل این ماده دلالت دارد بر اعتماد و تکیه کردن به دیگری در کار خود. و درباره‌اش در جلسه۴۲۲ توضیح داده شد. http://yekaye.ir/al-ahzab-33-3/
شأن نزول[۳]
حدیث
۱) زندیق [= کافر] ی از مصر آمد تا با امام صادق ع مناظره کند … در فرازی از این گفتگو امام صادق ع به او فرمود:
آیا می‌دانی زمین زیر و رویی دارد؟
گفت: بله.
فرمود: آیا در اعماق زمین وارد شده‌ای؟
گفت: خیر.
فرمود: چه می‌دانی که در آن اعماق چیست؟
گفت: نمی‌دانم جز اینکه گمان می‌کنم خبری نباشد.
فرمود: گمان کردن نشان دهنده ناتوانی کسی است که یقین ندارد.
سپس فرمود آیا در آسمان بالا رفته‌ای؟
گفت: خیر.
فرمود: آیا می‌دانی در آنجا چه خبر است؟
گفت: نه.
فزمود: عجبا از تو! نه به مشرق رسیده‌ای و نه به مغرب، نه در عمق زمین رفته‌ای و نه در اوج آسمان، و نه از اینها عبور کرده‌ای که بدانی پشت سر آنها چیست؛ آنگاه در مورد آنچه که درون اینهاست انکار می‌ورزی؟ آیا عاقل چیزی را که نمی‌داند منکر می‌شود؟!
الكافي، ج۱، ص۷۳
أَخْبَرَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: قَالَ لِي هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ كَانَ بِمِصْرَ زِنْدِيقٌ تَبْلُغُهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْيَاءُ فَخَرَجَ إِلَى الْمَدِينَةِ لِيُنَاظِرَهُ…
فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِلزِّنْدِيقِ أَ تَعْلَمُ أَنَّ لِلْأَرْضِ تَحْتاً وَ فَوْقاً؟
قَالَ نَعَمْ.
قَالَ فَدَخَلْتَ تَحْتَهَا؟
قَالَ لَا.
قَالَ فَمَا يُدْرِيكَ مَا تَحْتَهَا؟
قَالَ لَا أَدْرِي إِلَّا أَنِّي أَظُنُّ أَنْ لَيْسَ تَحْتَهَا شَيْءٌ.
فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَالظَّنُّ عَجْزٌ لِمَا لَا تَسْتَيْقِنُ؛ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَ فَصَعِدْتَ السَّمَاءَ؟
قَالَ لَا.
قَالَ أَ فَتَدْرِي مَا فِيهَا؟
قَالَ لَا.
قَالَ عَجَباً لَكَ! لَمْ تَبْلُغِ الْمَشْرِقَ وَ لَمْ تَبْلُغِ الْمَغْرِبَ وَ لَمْ تَنْزِلِ الْأَرْضَ وَ لَمْ تَصْعَدِ السَّمَاءَ وَ لَمْ تَجُزْ هُنَاكَ فَتَعْرِفَ مَا خَلْفَهُنَّ وَ أَنْتَ جَاحِدٌ بِمَا فِيهِنَّ وَ هَلْ يَجْحَدُ الْعَاقِلُ مَا لَا يَعْرِف.
۲) اصبغ بن نباته می‌گوید یکبار امیرالمومنین ع بر منبر کوفه فرمود: ای مردم از من سوال کنید که سینه‌ام مملو از علم است. ابن‌الکواء بلند شد و سوالاتی کرد؛ از جمله اینکه گفت: امیرالمومنین! من یافته‌ام که کتاب خدا قسمتهایی از آن قسمتهای دیگری را نقض می‌کند.
فرمود: مادرت به عزایت بنشیند ابن‌الکواء! کتاب خدا هر قسمتش قسمت دیگر را تصدیق می‌کند و هیچگاه قسمتی از آن قسمت دیگر را نقض نمی‌کند؛ حالا چه سوالی برایت پیش آمده؟
گفت: یا امیرالمومنین! در یک آیه می‌فرماید: «پروردگار مشرق‌ها و مغرب‌ها» (معارج/۴۰)؛ در آیه دیگری می‌فرماید «پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب» (الرحمن/۱۷) ؛ و در آیه دیگری می‌فرماید: «پروردگار مشرق و مغرب» (مزمل/۹؛ شعراء/۲۸).
فرمود: مادرت به عزایت بنشیند ابن‌الکواء! این مشرق است و این مغرب؛ اما «پروردگارِ دو مشرق و پروردگار دو مغرب»، زیرا مشرقِ زمستان [= موقعیت طلوع آفتاب در زمستان] در جای خودش است و مشرقِ تابستان در جای خود؛ آیا با توجه به نزدیکی و دوری خورشید از این مطلب خبر نداشتی؟ [موقعیتی که خورشید در آسمان طلوع می‌کند، با توجه به تغییر زاویه تابش خورشید در تابستان و زمستان تفاوتش کاملا واضح است] و اما اینکه فرمود «پروردگار مشرق‌ها و مغرب‌ها»؛ چرا که خورشید ۳۶۰ برج [محل طلوع و غروب] دارد که هر روز در یک برج طلوع می‌کند و در برجی دیگر غایب می‌شود و تا همان روز در سال بعد به آن برج برنمی گردد. …
الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي)، ج۱، ص: ۲۵۹
وَ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: خَطَبَنَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع عَلَى مِنْبَرِ الْكُوفَةِ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ سَلُونِي فَإِنَّ بَيْنَ جَوَانِحِي عِلْماً جَمّاً فَقَامَ إِلَيْهِ ابْنُ الْكَوَّاءِ فَقَالَ … يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَجَدْتُ كِتَابَ اللَّهِ يَنْقُضُ بَعْضُهُ بَعْضاً
قَالَ ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ يَا ابْنَ الْكَوَّاءِ كِتَابُ اللَّهِ يُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ لَا يَنْقُضُ بَعْضُهُ بَعْضاً فَسَلْ عَمَّا بَدَا لَكَ
قَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ «رَبُّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ» وَ قَالَ فِي آيَةٍ أُخْرَى «رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ» وَ قَالَ فِي آيَةٍ أُخْرَى «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ»
قَالَ ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ يَا ابْنَ الْكَوَّاءِ هَذَا الْمَشْرِقُ وَ هَذَا الْمَغْرِبُ وَ أَمَّا قَوْلُهُ «رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ» فَإِنَّ مَشْرِقَ الشِّتَاءِ عَلَى حِدَةٍ وَ مَشْرِقَ الصَّيْفِ عَلَى حِدَةٍ أَ مَا تَعْرِفُ بِذَلِكَ مِنْ قُرْبِ الشَّمْسِ وَ بُعْدِهَا؟ وَ أَمَّا قَوْلُهُ «رَبُّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ» فَإِنَّ لَهَا ثَلَاثَمِائَةٍ وَ سِتِّينَ بُرْجاً تَطْلُعُ كُلَّ يَوْمٍ مِنْ بُرْجٍ وَ تَغِيبُ فِي آخَرَ فَلَا تَعُودُ إِلَيْهِ إِلَّا مِنْ قَابِلٍ فِي ذَلِكَ الْيَوْم …
توجه
درباره توکل بر خدا و وکیل قرار دادن او در جلسه ۴۲۲ هم احادیث و هم نکاتی مطرح شد که مجددا تکرار نمی‌شود http://yekaye.ir/al-ahzab-33-3/
تدبر
۱) «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلاً»
مشرق تا مغرب عالم تحت ربوبیت خدایی واحد است؛ آیا سزاوار است که برای انجام شدن کارهایمان سراغ غیر او برویم؟
توضیح منطقی
به نظر می‌رسد این جملات هریک مقدمه و دلیلی است برای جمله بعدی:
«او پروردگار مشرق و مغرب» یعنی ربوبیت همه عالم به دست اوست؛
پس
«معبودی جز او نیست» زیرا کسی سزاوار پرستش است که رب باشد
پس
«او را وکیل بگیر» زیرا کسی که ربوبیت همه چیز دست اوست و غیر از او هم معبودی نیست، پس تنها اوست که می‌تواند کار هر کسی را راه بیندازد. (اقتباس از المیزان، ج۲۰، ص۶۵-۶۶)
۲) «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ»
مراد از رب مشرق و مغرب چیست؟
الف. یعنی «پروردگار آنچه بین شرق و غرب است» یعنی پروردگار کل عالم. (مجمع البيان، ج۱۰، ص۵۷۱)
ب. منظور پروردگار طلوع و غروب آفتاب، یعنی تمام زمان در کف ربوبیت اوست. (مجمع البيان، ج۱۰، ص۵۷۱)
ج مالک و صاحب اختیار شرق و غرب عالم. (مجمع البيان، ج۱۰، ص۵۷۱)
د. …
۳) «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلاً»
در آیات قبل درباره دستورالعمل‌هایی برای روز و شب سخن گفت. از آنجا که شب و روز، به اشراق و غروب آفتاب برمی‌گردد، در این آیه می‌فرماید او پروردگار مشرق و مغرب است (المیزان، ج۲۰، ص۶۵) یعنی اگر برای اوقات شما برنامه‌ای داد بدانید که تمام این اوقات و زمانها در کف ربوبیت اوست. پس می‌سزد که کار را به او واگذار، و تنها بر او اعتماد کنی.
۴) «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلاً»
با اینکه در آیه قبل از تعبیر «ربک» استفاده کرد (اذکر اسم ربک) چرا دوباره بر اینکه او رب مشرق و مغرب است تاکید نمود؟
الف. می‌خواهد بفرماید اگر به تو دستور داده شده که به یاد خدا باش، نه صرفا برای این است که او فقط خدای توست (آن گونه که بت‌پرستان هر یک بتی داشت و آن بت را خدای خود می دانست و دیگری هم بتی دیگر و خدایی دیگر!) بلکه از این جهت پروردگارت را یاد کن که او پروردگار کل عالم است. (المیزان، ج۲۰، ص۶۵)
نکته تخصصی انسان‌شناسی
از مهمترین و در عین حال ساده‌ترین معارف ادیان توحیدی این است که پروردگار ما پروردگار همه عالم است. اگر کسی این مساله برایش حل شود، باور می‌کند که فقط کارهایش را به خدا واگذار کند؛
یعنی فقط خدا را بپرستد و فقط از او کمک بگیرد (ایاک نعبد و ایاک نستعین)
تو با خدای خود انداز کار و دل خوش دار
که رحم اگر نکند مدعی خدا بکند
https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh187/
تاملی با خویش
اگر ما در برآورده شدن کارهایمان به این و آن چشم دوخته‌ایم، شاید ناشی از این است که هنوز باور نکرده‌ایم خدای ما خدای همه چیز است و همه کارها به دست اوست.
ب. …
۵) «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلاً»
مقصود از اینکه «او را وکیل بگیر» چیست؟
الف. وکالت، دیگری را به جای خود قرار دادن است به نحوی که اراده‌اش جای اراده شخص شود و عملش جای عمل شخص. وکیل گرفتن خدا یعنی انسان همه امور را به او واگذار کند: در امور خارجی و تکوینی یعنی برای خودش و هیچ سببی از اسباب تاثیر مستقلی نبیند و همه را از او ببیند؛ و در امور تشریعی هم همه باید و نبایدهای زندگی را به او واگذار کند. (المیزان، ج۲۰، ص۶۶)
ب. …
[۱] . در قرائت ابن‌مسعود و ابن‌عباس «المشارق و المغارب» قرائت شده است: (الجمهور: المشرق و المغرب موحدين و عبد اللّه و أصحابه و ابن عباس: بجمعهم (البحر المحيط في التفسير، ج۱۰، ص۳۱۶)
[۲] . البته زمخشری(کشاف، ج۴، ص۶۳۹) این را قرائت را به ابن‌عباس هم نسبت داده و از قول وی مجرور بودن آن را از باب قسم (که حرف قسم مضمر باشد) گرفته که ابوحیان به بیان زیر (البحر المحيط في التفسير، ج۱۰، ص۳۱۶) این تحلیل را زیر سوال برده است:
و قال الزمخشري، و عن ابن عباس: على القسم، يعني: خفض رب بإضمار حرف القسم، كقولك: اللّه لأفعلن، و جوابه: لا إله إلا هو، كما تقول: و اللّه لا أحد في الدار إلا زيد. انتهى. و لعل هذا التخريج لا يصح عن ابن عباس، إذ فيه إضمار الجار في القسم، و لا يجوز عند البصريين في لفظة اللّه، و لا يقاس عليه. و لأن الجملة المنفية في جواب القسم إذا كانت اسمية فلا تنفي إلا بما وحدها، و لا تنفي بلا إلا الجملة المصدرة بمضارع كثيرا و بماض في معناه قليلا، نحو قول الشاعر:
ردوا فو اللّه لا زرناكم أبدا ما دام في مائنا ورد لورّاد
و الزمخشري أورد ذلك على سبيل التجويز و التسليم، و الذي ذكره النحويون هو نفيها بما نحو قوله:
لعمرك ما سعد بخلة آثم و لا نأنأ يوم الحفاظ و لا حصر (البحر المحيط في التفسير، ج۱۰، ص۳۱۶)
[۳] . روایتی در مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج۳، ص۳۲۵ آمده است که:
وَ رُوِيَ أَنَّ فَاطِمَةَ ع تَمَنَّتْ وَكِيلًا عِنْدَ غَزَاةِ عَلِيٍّ ع فَنَزَلَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا.
با توجه به اینکه این سوره مکی است این روایت بسیار بعید به نظر می‌رسد مگر اینکه چنانکه برخی گفته‌اند تمام آیات این سوره مکی نباشد و برخی مدنی باشد؛ یا اینکه روایت در مقام جری و تبیق باشد نه شأن نزول، چنانکه عموما هم این را به عنوان شأن نزول ندانسته‌اند.
Visits: 56