ترجمه
اگر آنان را بخوانید خواندنِ شما را نمیشنوند، و اگر هم [فرضاً] میشنیدند پاسخی به شما نمیدادند، و روز قیامت به شرکورزی شما کافر [و ناسپاس] شوند، و [هیچکس] همچون آگاهیْ همهچیزدان، تو را باخبر نکند.
نکات ادبی
تَدْعُوهُمْ ، دُعاءَكُمْ
قبلا بیان شد که ماده «دعو» در اصل به معنای «متمایل شدن به جانب کسی با کلام» ویا «خواستن چیزی با توجه و میل به آن» و معادل کلمات فارسی «دعوت کردن و خواندن» است. به تعبیر دیگر، دعا همان ندا دادن است با این تفاوت که «ندا دادن» عموما با صدای بلند است، اما دعا میتواند با صدای بلند یا آهسته (نجوی) باشد.
مصدر «دَعْوَى»، هم به معنای «ادعا کردن» به کار میرود (فَما كانَ دَعْواهُمْ إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا؛ اعراف/۵) و هم به معنای «دعا کردن» (وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ؛ يونس/۱۰).
همچنین دعا کردن بسیار میشود که در معنای درخواست کردن همراه با استغاثه به کار رود.
جلسه ۳۱۷ http://yekaye.ir/al-hajj-22-12/
يُنَبِّئُكَ
ماده «نبأ» را عموما به معنای «خبر» دانستهاند با این تفاوت که اولا نبأ در جایی به کار میرود که مخاطب از آن خبر بیاطلاع است، در حالی که در کلمه «خبر» فرقی نمیکند که مخاطب خودش از مطلب آگاه است یا خیر؛ و ثانیا «نبأ» خبری است که هم فایده و اهمیت زیادی دارد و هم غالبا بر اثر آن یقین یا ظن قوی حاصل میشود.
درباره ریشه آن توضیح دادهاند که اصل آن به معنای «آمدن از مکانی به مکان دیگر» میباشد، چنانکه به سیل ویا انسانی که از جای دیگری آمده «نابئ» میگویند؛ و به «صوت» هم «نَبْأة» میگویند چون از مکانی به مکان دیگر میآید؛ و «خبر» را هم از همین جهت نبأ گفتهاند و کسانی هم که «نبیّ: پیامبر» و «نبوت» را از این ماده دانستهاند، وجه تسمیهاش را این دانستهاند که از جانب خدا خبر میآورد.
جلسه ۲۲۳ http://yekaye.ir/al-baqare-2-033/
و نیز جلسه ۱۸۸ http://yekaye.ir/al-qiyamah-075-13/
خَبيرٍ
قبلا بیان شد که درباره ماده «خبر» برخی بر این باورند که در اصل در دو معنی به کار میرود یکی در معنای «علم» و دیگری در معنای «نرمی و سستی»، چنانکه به کشاورزی که زمین را شخم میزند هم «خبیر» گویند چون زمین را نرم و آماده رویش گیاه میکند. اما اغلب این دو معنا را به یک معنا برگردانده و گفتهاند علمی است که با اطلاع و احاطه دقیق باشد و به کنه معلومات پی ببرد و کشاورز شخمزننده را هم از این جهت خبیر گفتهاند که به زوایای پنهان مزرعهاش کاملا احاطه دارد و هنگام کار همه چیز را تحت نظر قرار میدهد.
بدین ترتیب «خُبْر» و «خِبْرَةً» مصدر این ماده و به معنای خبردار شدن است چنانکه در آیه «قَدْ أَحَطْنا بِما لَدَيْهِ خُبْراً» (کهف/۹۱) آن را به معنای علم و معرفت دقیق به حساب آوردهاند.
«خَبَر» را به معنای وسیله اطلاع و رسیدن به علم دانستهاند: «سَآتيكُمْ مِنْها بِخَبَرٍ؛ نمل/۷) به معنای این است که بتوانم علم و اطلاعی در این زمینه پیدا کنم.
«خبیر» اسم فاعل و یا صفت مشبهه از این ماده است و کاربرد آن در مورد خداوند به معنای کسی است که علم به باطن و حقایق امور دارد و البته برخی این احتمال را هم مطرح کردهاند که شاید «خبیر» در مورد خدا به معنای «مُخبِر: خبر دهنده» باشد.
جلسه ۵۲۴ http://yekaye.ir/al-ahzab-33-34/
حدیث
۱) از رسول الله ص روایت شده است که فرمودند:
خداوند عز و جل میفرماید: قطعا که امید هر مومنی را که به غیر من دل ببندد، به یاس تبدیل میکنم، و لباس ذلت در میان مردم بر تن او میپوشم، و او را از وصال خود منصرف، و از قرب خویش دور میکنم.
کیست که برای برآورده شدن حوایجش به من امید بسته باشد و بدون اینکه حاجت روا شود او را برگردانده باشم؟
کیست که علیرغم جرایم عظیمش به من امید داشته باشد و من امیدش را قطع نموده باشم؟
آیا انسان در سختیها به غیر من امید میبندد، در حالی که منم که زنده و اهل کرامت هستم؛ و باب من برای کسی که مرا بخواند گشوده است؟!
وای بر کسانی که از رحمتم ناامیدند!
و چه اندازه شقاوتمند است کسی که مرا عصیان میکند و مراقب [توجه] من [به او] نیست!
صحيفة الإمام الرضا عليه السلام، ص۹۳
وَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ أَبِي الْحُسَيْنُ ع رُوِيَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَأُقَطِّعَنَّ أَمَلَ كُلِّ مُؤْمِنٍ أَمَّلَ دُونِي بِالْإِيَاسِ وَ لَأُلْبِسَنَّهُ ثَوْبَ مَذَلَّةٍ بَيْنَ النَّاسِ وَ لَأُنَحِّيَنَّهُ مِنْ وَصْلِي وَ لَأُبَعِّدَنَّهُ مِنْ قُرْبِي مَنْ ذَا الَّذِي أَمَّلَنِي لِقَضَاءِ حَوَائِجِهِ فَقَطَعْتُ بِهِ دُونَهَا أَمْ مَنْ ذَا الَّذِي رَجَانِي بِعَظِيمِ جُرْمِهِ فَقَطَعْتُ رَجَاءَهُ مِنِّي أَ يَأْمُلُ أَحَدٌ غَيْرِي فِي الشَّدَائِدِ وَ أَنَا الْحَيُّ الْكَرِيمُ وَ بَابِي مَفْتُوحٌ لِمَنْ دَعَانِي يَا بُؤْساً لِلْقَانِطِينَ مِنْ رَحْمَتِي وَ يَا شِقْوَةً لِمَنْ عَصَانِي وَ لَمْ يُرَاقِبْنِي.[۱]
۲) امیرالمومنین ع در فرازی از یکی از خطبههای خود فرمودند:
پس ای شنونده! از مستی به درآی! و از غفلتت بیدار شو! و از عجلهات بکاه!
و بیندیش در آنچه از جانب خداوند تبارک و تعالی آمده است درباره آنچه جایگزینی ندارد و گریزی از او نیست و بناچار بدان میرسی!
سپس گونهات را بر زمین بگذار و تکبر را رها کن و ذهنت را حاضر نما و به یاد قبر و منزلگاهت بیفت که عبور خود تو بدان خواهد افتاد و عاقبتت آنجاست؛
و همان گونه که باشی با تو همان گونه خواهند بود؛ و هرچه بکاری درو کنی؛ و هر چه کنی با تو همان کنند؛
و چارهای نیست مگر به اینکه به یکی از این دو تکیه کنی:
یا طاعت خدا که بدانچه از آن شنیدی استوار باشی؛
و یا حجت خدا که بدانچه دانستی استوار باشی؛
پس هشدار هشدار؛ و جدی باشید جدی، که ، «و [هیچکس] همچون آگاهیْ خبیر، تو را باخبر نکند.»
تحف العقول، ص۱۵۶؛ نهجالبلاغه، خطبه ۱۵۳[۲]
روي عن أمير المؤمنين ع
فَأَفِقْ أَيُّهَا الْمُسْتَمْتِعُ مِنْ سُكْرِكَ وَ انْتَبِهْ مِنْ غَفْلَتِكَ وَ قَصِّرْ مِنْ عَجَلَتِكَ وَ تَفَكَّرْ فِيمَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِيمَا لَا خُلْفَ فِيهِ وَ لَا مَحِيصَ عَنْهُ وَ لَا بُدَّ مِنْهُ ثُمَّ ضَعْ فَخْرَكَ وَ دَعْ كِبْرَكَ وَ أَحْضِرْ ذِهْنَكَ وَ اذْكُرْ قَبْرَكَ وَ مَنْزِلَكَ فَإِنَّ عَلَيْهِ مَمَرَّكَ وَ إِلَيْهِ مَصِيرَكَ وَ كَمَا تَدِينُ تُدَانُ وَ كَمَا تَزْرَعُ تَحْصُدُ وَ كَمَا تَصْنَعُ يُصْنَعُ بِكَ وَ مَا قَدَّمْتَ إِلَيْهِ تَقْدَمُ عَلَيْهِ غَداً لَا مَحَالَةَ فَلْيَنْفَعْكَ النَّظَرُ فِيمَا وُعِظْتَ بِهِ وَ عِ مَا سَمِعْتَ وَ وُعِدْتَ فَقَدِ اكْتَنَفَكَ بِذَلِكَ خَصْلَتَانِ وَ لَا بُدَّ أَنْ تَقُومَ بِأَحَدِهِمَا إِمَّا طَاعَةُ اللَّهِ تَقُومُ لَهَا بِمَا سَمِعْتَ وَ إِمَّا حُجَّةُ اللَّهِ تَقُومُ لَهَا بِمَا عَلِمْتَ فَالْحَذَرَ الْحَذَرَ وَ الْجِدَّ الْجِدَّ فَإِنَّهُ لا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِير…[۳]
تدبر
۱) «إِنْ تَدْعُوهُمْ لا يَسْمَعُوا دُعاءَكُمْ وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجابُوا لَكُمْ وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ وَ لا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبيرٍ»
این آیه شرح جمله آخر آیه قبل است. در آنجا فرمود «و کسانی که غیر از او میخوانید پوست هسته خرمایی را هم مالک نیستند.» و اکنون توضیح میدهد که در دنیا اگر آنان را بخوانید خواندنِ شما را اصلا نمیشنوند، و اگر هم فرضاً بشنوند، برآوردن حاجت شما در توانشان نیست؛ در قیامت هم اصل اینکه شما سراغ آنها میرفتید را انکار میکنند!
نکته تفسیری
مصداق اصلی شرکورزیدن، شرک آشکار است یعنی اقدام بتپرستها ویا کسانی که فرشتگان یا حضرت عیسی ع را به الوهیت میگرفتند. ناتوانی بتها از شنیدن و پاسخ گفتن که واضح است؛ در مورد فرشتگان یا حضرت عیسی ع هم مفسران توضیح دادهاند که از این جهت است که آنان هیچ کاری را به اختیار خود نمیتوانند انجام دهند و اگر چیزی میشنوند یا پاسخی میدهند تنها به اذن خداوند است (مجمعالبیان، ج۸، ص۶۳۱؛ المیزان، ج۱۷، ص۳۰)
اما این سخنان در مورد شرک خفی هم صادق است؛ یعنی شامل پولپرستی، شهوتپرستی، مقامپرستی و … هم میشود.
۲) «إِنْ تَدْعُوهُمْ لا يَسْمَعُوا دُعاءَكُمْ وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجابُوا لَكُمْ وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ وَ لا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبيرٍ»
اگر خدا را درست بشناسیم میفهمیم که همه امور عالم تنها و تنها به دست اوست؛ و برای هر کاری، اگر به غیر او اعتماد کنیم، نه در این دنیا کاری از دستشان ساخته است؛ و نه در قیامت به این اعتماد ما جواب میدهند.
با این حال، و با اینکه بارها و بارها دیدهایم که این اموری که بدانها اعتماد کردهایم نتوانستهاند کار ما را راه بیندازند، باز به سراغ آنها میرویم.
آیا این نشانه آن نیست که خدا را واقعا و آن گونه که باید و شاید، باور نداریم؟!
۳) «يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ»
مقصود از اینکه «روز قیامت به شرکورزی شما کافر شوند» چیست؟
الف. ممکن است کفر به معنای انکار باشد؛ آنگاه مقصود تبری جستن است از اقدامی که اینان در دنیا انجام میدادند: اینان در دنیا آن معبودهای دروغین را شریک خدا قرار میدادند؛ و آنها در آنجا از این اقدام آنان تبری میجویند؛
و از این جهت شبیه آیهای است که میفرماید «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا» (بقره/۱۶۶)
ویا این آیه که میفرماید «وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ وَ هُمْ عَنْ دُعائِهِمْ غافِلُونَ وَ إِذا حُشِرَ النَّاسُ كانُوا لَهُمْ أَعْداءً وَ كانُوا بِعِبادَتِهِمْ كافِرِينَ» (أحقاف/۶) (المیزان، ج۱۷، ص۳۰)
(با توجه به اینکه آن معبودها بر دو قسم بودهاند: برخی فرشتگان و اولیای خدا بودند که عدهای آنان را در ردیف خدا قرار دادند، و برخی بتها و جماداتی بودند که کاری در همین دنیا هم از دستشان برنمیآمد؛ به نظر میرسد این دو آیه هم به ترتیب واکنش این دو گروه را نشان میدهد)
ب. ممکن است کفر به معنای ناسپاسی باشد؛ آنگاه مقصود این است که اینان در دنیا با پرستش آنان انتظار کمک از آنان را داشتند، اما در آنجا آنان هیچ کاری برای اینان انجام نمیدهند و عملا با ناسپاسیِ آن معبودها مواجه میشوند. آیاتی که از «شاکر» (مانند بقره/۱۵۸؛نساء/۱۴۷) یا «شکور» (فاطر/۳۴؛ شوری/۲۳؛ تغابن/۱۷) بودنِ خداوند سخن میگوید، میتواند موید این برداشت باشد.
ج. …
۴) «وَ لا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبيرٍ»
«نبأ» به خبرهای مهم میگویند (توضیح در نکات ادبی)
آیه میفرماید:
خبرهاى مهم را از اهل خبره که کاملا آگاهند بگيريد. (تفسیر نور، ج۹،ص۴۸۶)
این را مقایسه کنید با این آیه که «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى ما فَعَلْتُمْ نادِمين: اى كسانى كه ايمان آوردهايد، اگر فاسقى برايتان خبر مهمى آورد، نيك وارسى كنيد، مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و بعد، از آنچه كردهايد پشيمان شويد.» (حجرات/۶)
تاملی با خویش
دوران ما را عصر انفجار اطلاعات میخوانند؛ اما حقیقت این است که بویژه با پیدایش شبکههای اجتماعی در بستر فضای مجازی، مرز راست و دروغ در خبرها بسیار مبهم شده است؛ و افراد بیش از آنکه به صحت و منبع خبر اهتمام داشته باشند تابع جذابیت خبر هستند؛ جذابیتی که منجر به پیدایش پدیدهای به نام «سلبریتی» شده است؛ یعنی شهرتهای بیپشتوانهای که صرفا بر اثر تعداد «فالوور» (کسانی که خبرهای یک شخص را تعقیب میکنند) پیدا شده است.
ما چکار میکنیم؟
آیا با این امواج بیخِرَدی همراه میشویم؟
یا توصیههای خدا را جدی میگیریم و خبرهای مهم را تنها از منابع موثق دریافت خواهیم کرد؟
[۱] .قریب به این مضمون حکایتی مشتمل بر روایتی در جلسه ۳۲۰، حدیث۲ http://yekaye.ir/al-hajj-22-15/ گذشت و نیز روایتی در جلسه ۴۲۲ حدیث۱ http://yekaye.ir/al-ahzab-33-3/
[۲] عبارات نهجالبلاغه اندکی متفاوت است: فَأَفِقْ أَيُّهَا السَّامِعُ مِنْ سَكْرَتِكَ وَ اسْتَيْقِظْ مِنْ غَفْلَتِكَ وَ اخْتَصِرْ مِنْ عَجَلَتِكَ وَ أَنْعِمِ الْفِكْرَ فِيمَا جَاءَكَ عَلَى لِسَانِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ ص مِمَّا لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا مَحِيصَ عَنْهُ وَ خَالِفْ مَنْ خَالَفَ ذَلِكَ إِلَى غَيْرِهِ وَ دَعْهُ وَ مَا رَضِيَ لِنَفْسِهِ وَ ضَعْ فَخْرَكَ وَ احْطُطْ كِبْرَكَ وَ اذْكُرْ قَبْرَكَ فَإِنَّ عَلَيْهِ مَمَرَّكَ وَ كَمَا تَدِينُ تُدَانُ وَ كَمَا تَزْرَعُ تَحْصُدُ وَ مَا قَدَّمْتَ الْيَوْمَ تَقْدَمُ عَلَيْهِ غَداً فَامْهَدْ لِقَدَمِكَ وَ قَدِّمْ لِيَوْمِكَ فَالْحَذَرَ الْحَذَرَ أَيُّهَا الْمُسْتَمِعُ وَ الْجِدَّ الْجِدَّ أَيُّهَا الْغَافِلُ وَ لا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِير. …
[۳] . درباره معنای «خبیر» روایتی در الكافي، ج۱، ص۱۲۲ آمده است که قبلا نیز در جلسه۲۴ http://yekaye.ir/14-67-al-mulk/ گذشت:
أَمَّا الْخَبِيرُ فَالَّذِي لَا يَعْزُبُ عَنْهُ شَيْءٌ وَ لَا يَفُوتُهُ لَيْسَ لِلتَّجْرِبَةِ وَ لَا لِلِاعْتِبَارِ بِالْأَشْيَاءِ فَعِنْدَ التَّجْرِبَةِ وَ الِاعْتِبَارِ عِلْمَانِ وَ لَوْ لَا هُمَا مَا عُلِمَ لِأَنَّ مَنْ كَانَ كَذَلِكَ كَانَ جَاهِلًا وَ اللَّهُ لَمْ يَزَلْ خَبِيراً بِمَا يَخْلُقُ وَ الْخَبِيرُ مِنَ النَّاسِ الْمُسْتَخْبِرُ عَنْ جَهْلٍ الْمُتَعَلِّمُ فَقَدْ جَمَعَنَا الِاسْمُ وَ اخْتَلَفَ الْمَعْنَى
و اما «خبير» (آگاه) كسى است كه چيزى بر او پوشيده نيست و از دسترسش بیرون نمیرود، خبير بودن خدا از راه تجربه کردن و عبرت گرفتن از چيزها نيست؛ چرا که در این صورت وقتی که تجربه کرده عالم میشود و هنگامی که هنوز تجربه نکرده لازم میآید علم نداشته باشد؛ و نیز بدین دلیل که هرکس چنین باشد [در ذات خود] جاهل است؛ در حالی که خدا از ازل به آنچه میآفریند آگاه بوده است.
بازدیدها: ۳۱